„W domu dziennym, w domu nocnym” Olgi Tokarczuk jest wiele pięknych zdań, zmysłowych obrazów, zagadkowych losów. Jak zwykle u tej autorki. Ale jest też coś więcej niż w ostatnich dwóch powieściach: wyrazista myśl i konsekwencja architekta. A zrodzić się to mogło przez wyzwolenie się z „ Prawieku”.
Kiedy ma się w pamięci obie książki łatwo dostrzec przylegające do siebie myśli, polemizujące ze sobą historie, wynikające z siebie wątki. Marta z Nowej Rudy na przykład może być potraktowana jako reinkarnacja Ruty, z „ Prawieku”, którą matka – czarownica oddaje mężowi tak jak Demeter Hadesowi Persefonę. Dlatego Marta zjawia się w Nowej Rudzie na wiosnę, a jesienią opuszcza śląskie miasteczko. I wypełnia los bez sprzeciwu, poddając się rytmowi natury, choć złego męża obok nie ma.
Można też widzieć w Marcie istotę żyjącą w dwóch światach jednocześnie – konkretnym umiejscowionym w czasie i przestrzeni oraz w niekończącym się, bez adresu. Oba światy się przenikają, choć istoty je zaludniające, tkwiąc obok siebie, nie zawsze umieją, chcą lub mogą nawiązać ze sobą kontakt. Podobny żywot prowadzą przez czas jakiś Ona i On, tęskniąc beznadziejnie za kimś trzecim, za kochankiem – kochankę Agni. Bezpłciowość, czy może lepiej: androgyniczność, Agni pozwala w nim – niej zobaczyć ideał Innego, dzięki któremu może być zaspokojona ludzka potrzeba dopełnienia, może przestać doskwierać norwidowski Brak, ontologiczny niedostatek. Po spotkaniu Agni Ona i On nie mogą się już wzajemnie dopełniać, mijają się, uczestnicząc w powszednich banalnych rytuałach, a nawet świadcząc sobie usługi. Chciałoby się powiedzieć, że jest to ciemny wariant, jakby rewers, losu Genowefy i Michała z „Prawieku”, których wzajemne poświęcenia i wyrzeczenia wyleczyły z duchowych ułomności i uczyniły odpornymi na zewnętrzne zło.
Już porównanie tych dwóch opowieści pozwala dostrzec różnicę jakości między „Prawiekiem” i „Domem dziennym...”. Otóż w sposobie opowiadania pojawiły się zmiany, które uczyniły ostatnią książkę bardziej jednorodną, choć na pozór utwór rozpada się na trzy zupełnie inne materie, co skłoniło Przemysława Czaplińskiego do nobilitowania go przez nadanie miana „jednej z najpiękniejszych sylw”. Nie zadowala mnie jednak ten zabieg, może dlatego, że sylwa zwykle nie jest specjalnym osiągnięciem, częściej efektem niemocy twórczej, niedostatecznej precyzji. Tak myślowej jak stylistycznej. Mimo że tak namiętnie formę tę kochają postmoderniści wszelkiej maści. Cóż, de gustibus...

„W domu dziennym, w domu nocnym” Olgi Tokarczuk jest wiele pięknych zdań, zmysłowych obrazów, zagadkowych losów. Jak zwykle u tej autorki. Ale jest też coś więcej niż w ostatnich dwóch powieściach: wyrazista myśl i konsekwencja architekta. A zrodzić się to mogło przez wyzwolenie się z „ Prawieku”.
Kiedy ma się w pamięci obie książki łatwo dostrzec przylegające do...