Powieść, podobnie jak film ze wspaniałymi rolami Anthony'ego Hopkinsa i Emmy Thompson, pozostawia po sobie uczucie ogromnego smutku, żalu, straty.

Butler, angielski kamerdyner najwyższej klasy, zarazem nadzorujący pracę reszty służby, to osoba, której życie i każda myśl podporządkowana jest służbie swemu panu i temu, by swe obowiązki wykonywać w sposób nienaganny. Każde życzenie, każda zachcianka pana czy któregoś z jego gości to sprawa niebywale ważna, w obliczu której nigdy nie ma czasu na żadne prywatne uczucia, przeżycia, kłopoty. Lojalność i posłuszeństwo wobec pracodawcy posunięte są tak daleko, że butler bez mrugnięcia okiem znosi sytuacje, w których "wielcy państwo" urządzają sobie zabawę kosztem służącego lub zlecają mu niedorzeczne i obraźliwe zadania. Wierny kamerdyner broni nawet nazistowskich poglądów i sympatii chlebodawcy, a szowinistycznej decyzji personalnej swego pana (zwolnienie ze służby dwóch pokojówek pochodzenia żydowskiego) nie skrytykuje nawet w głębi swego sumienia.

I nic w tym dziwnego, ponieważ bohater to osoba pozbawiona sumienia, duszy, serca. Swym zawodowym obowiązkom podporządkował się tak bardzo, że nie istnieje Stevens-człowiek, pozostał jedynie Stevens-sługa. Kontrapunktem dla tej odczłowieczonej postaci jest panna Kenton, osoba wrażliwa, pełna emocji, empatii i poczucia sprawiedliwości oraz przyzwoitości, choć przecież też bez zarzutu wypełniająca swe obowiązki gospodyni w ogromnej posiadłości. To właśnie wspomnienia o niej, o wspólnej pracy, utarczkach i nieporozumieniach oraz spotkanie z nią po latach, pozwalają Stevensowi ujrzeć samego siebie w innym świetle i zrozumieć, że zupełnie zaprzepaścił swoje życie, wyrugował ze swego istnienia całą prywatność i szansę na jakiekolwiek osobiste szczęście czy choćby radość.

Przyznam, że wolę jednak od książki film. Literacki Stevens to butler do szpiku kości, nawet finałowa iluminacja nie zmieni w nim skutków wieloletniej "tresury" i tylko chwilami da się w nim zaobserwować jakieś, tak ludzkie przecież, wątpliwości czy wahania. Wydaje się, że całkiem skamieniał. Tymczasem w filmie Jamesa Ivory'ego to postać mniej stalowa, a przez to budzi współczucie. Anthony Hopkins nadał mu więcej człowieczeństwa, w niektórych momentach widać na ekranie wyraźnie, jak nadpęka skorupa zawodowej dyscypliny, wąskimi szczelinami zaczynają sączyć się prywatne emocje, ale Stevens w ostatniej chwili tłumi je, powściągając odruchy, i na powrót przywdziewa maskę pierwszorzędnego, opanowanego służącego. Doprawdy, wielka, wielka rola.

Powieść, podobnie jak film ze wspaniałymi rolami Anthony'ego Hopkinsa i Emmy Thompson, pozostawia po sobie uczucie ogromnego smutku, żalu, straty.

Butler, angielski kamerdyner najwyższej klasy, zarazem nadzorujący pracę reszty służby, to osoba, której życie i każda myśl podporządkowana jest służbie swemu panu i temu, by swe obowiązki wykonywać w sposób nienaganny. Każde...