Nie będziecie pewnie specjalnie zaskoczeni faktem, iż przez większą część lektury „Stasia i Nel” dręczyło mnie podstawowe pytanie: jakiż to cel przyświecał autorowi w trakcie pracy nad książką? Wszak każda próba zmierzenia się z geniuszem Sienkiewicza musi skończyć się jak scena pojedynku Kmicica z panem Wołodyjowskim. Nagle i bez pardonu!

Kończ waść, wstydu oszczędź – chciałoby się rzucić w twarz każdemu z rzeszy naśladowców, którzy w pysze swej bądź ignorancji jak chleb powszedniej biorą się za kopiowanie niepowtarzalnego stylu Wielkiego Mistrza.

Wyzwanie podjął Leszek K. Talko, dziennikarz i publicysta, autor cyklu kryminałów o komisarzu Robercie Nemhauserze. Napisał powieść będącą kontynuacją losów Stasia i Nel. Nie wnikam w motywy, jakimi kierował się autor, pisząc książkę, trudno jednak oprzeć się wrażeniu, że mamy tutaj do czynienia z produktem będącym efektem czegoś na kształt chłodnej kalkulacji.

„Staś i Nel. Zaginiony klejnot Indii” rozpoczyna się dwa lata po wydarzeniach opisanych w powieści Henryka Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy”. Szesnastoletni Staś Tarkowski (zwany tutaj Stachem, rzadziej Stanleyem) wiedzie dość nudny żywot w murach szkoły św. Tomasza w Madrasie, mieście położonym nad Zatoką Bengalską w południowo-wschodnich Indiach. Bohatera, który niegdyś stawił czoła siepaczom Mahdiego, przemierzył dziką Afrykę i wreszcie ocalił od śmierci swą angielską towarzyszkę, dziś trawi proza młodzieńczego życia. Akcja nabiera rumieńców, kiedy sfrustrowany chłopak niespodziewanie wchodzi w posiadanie tajemniczego manuskryptu, co daje początek lawinie wydarzeń. Stach zostaje uwikłany w bezwzględną walkę wywiadów. Rosyjska hrabina, amerykański pułkownik, tajny agent królowej, demoniczny książę oraz indyjski maharadża toczą grę, której stawką są największy diament świata i korona Indii.

Równolegle do wątku szpiegowskiego rozwija się historia porwanej przez sektę Thagów Nel. Szkoda, że Talko nie wykorzystał drzemiącego w niej potencjału. Obiecujący wstęp nie znajduje satysfakcjonującego rozwinięcia i w efekcie zainteresowanie przeżyciami dziewczynki drastycznie spada.

Choć akcja toczy się wartko i obfituje w liczne zwroty, powieść nie potrafi zaangażować emocjonalnie, pozostawiając czytelnika obojętnym wobec bohaterów, którzy zwyczajnie nie wzbudzają sympatii na tyle, by można się było wzruszyć ich losem. Przypomina to trochę oglądanie wyścigu ślimaków: są zwycięzcy, są przegrani, ale emocji w tym niewiele.

Na przestrzeni lat wokół „W pustyni i w puszczy” narosło wiele negatywnych opinii. Z pewnością przyczynił się do tego niechlubny status „lektury obowiązkowej” - nudnej ramoty, przez którą trudno przebrnąć, która odstrasza pokaźnymi rozmiarami i sążnistymi opisami. Tym bardziej zadziwia fakt, że sto lat po jej ukazaniu się powstaje kontynuacja, która, o ironio, nie ustrzegła się większości zarzucanych poprzedniczce bolączek. Talko za wszelką cenę pragnie, aby jego książka była zgodna z duchem oryginału – zapomina jednak, iż w literaturze dziecięcej przez ten czas wiele się zmieniło.

Czytając „Zaginiony klejnot Indii”, wielokrotnie zastanawiałem się, do kogo właściwie adresowana jest ta książka. Wbrew oczekiwaniom z pewnością nie do młodego czytelnika, który – przyzwyczajony do innego języka narracji – nie wykaże się wystarczającą dozą cierpliwości. Nie jest to również pozycja dla dorosłych; mimo iż Talko wiernie stara się oddać koloryt XIX-wiecznych Indii, a fabuła ma solidną podbudowę historyczną i plejadę barwnych charakterów, książkę należy potraktować z lekkim przymrużeniem oka.

W „Posłowiu” autor przyznaje, iż jego powieść zrodziła się z radości. Być może w tym stwierdzeniu należy upatrywać klucza, według którego obcowanie z kontynuacją „W pustyni i w puszczy” przyniesie upragnioną frajdę. Bo „Staś i Nel. Zaginiony klejnot Indii” to w istocie kawał dobrej literatury - klasycznej do bólu, choć trącącej myszką. Mimo iż na łopatki nie rozkłada, ujmy nie przynosi. Budzi za to sentymentalny uśmiech, o co pewnie autorowi chodziło.

Andrzej H. Wojaczek