Społecznością małego japońskiego miasteczka wstrząsa seria tajemniczych uprowadzeń. Dowodów jest niewiele – ofiary dosłownie rozpływają się w powietrzu, a sprawca zostawia kartę do gry w ich domach. Bezsilność policji w tej sprawie przerywa dopiero pisemne zeznanie pewnego mężczyzny, który bierze całą winę na siebie. Jednak po aresztowaniu i w trakcie procesu nie wyjawia już na ten temat ani słowa. Nie broni się ani nie tłumaczy, nie zdradza też, co stało się z porwanymi. Konsekwentnie milczy i nawet najwyższy wymiar kary tego nie zmieni. Swoje milczenie wkrótce ma przypłacić życiem.

Do tych wydarzeń po wielu latach powraca autor (a zarazem narrator), Jesse Ball. Poszukiwanie prawdy staje się jego prywatną obsesją. Nie zraża się napotkanymi trudnościami, takimi jak niechętna do współpracy rodzina czy problemy w dotarciu do niektórych świadków. W książce wykorzystuje głównie zapisy stenogramów, artykuły prasowe, fragmenty wywiadów. To wygląda bardzo przekonująco i autentycznie. Na początku pada nawet informacja, że historia jest częściowo oparta na faktach, lecz książkę należy traktować wyłącznie w kategoriach fikcji. Autor zrobił wszystko, by nadać całości pozory prawdy i nawet nieźle mu to wyszło.

„Kiedy zapadła cisza” to książka, która rodzi wiele (zamierzonych) pytań i wątpliwości. Nie tylko w kwestii pierwowzoru wydarzeń w niej zawartych (do nich nie sposób dotrzeć). Choć autor rozkłada całą historię na czynniki pierwsze, to nadal występują w niej poważne niejasności. Każdy z rozmówców Balla ma do przedstawienia własną historię i własny przebieg wydarzeń. Mamy więc romantyczną, praktyczną czy bardzo osobistą (rodzinną) wersję zdarzeń, a pomiędzy nimi spore rozbieżności. To daje do myślenia. Sam finał niestety sprowadza nas z powrotem na ziemię, bo dotychczas unosiliśmy się w gęstej atmosferze tajemniczości oraz absurdu.

Wydaje się, że w przypadku książki Balla występuje pewien problem z przypisaniem jej do konkretnego gatunku. Niektórzy próbują ustawić ją w jednym rzędzie z kryminałami i thrillerami. Na okładce zasugerowano z kolei podobieństwo do „Procesu” Kafki. Nie przekonuje mnie ani jedno, ani drugie. Moje skojarzenia natomiast wędrują w kierunku sztandarowego dzieła japońskiej kinematografii pt. „Rashomon”. Prawda, jej relatywizm czy ludzka hipokryzja to te punkty, w których spotykają się obie pozycje.

Anna Aniszczenko