Byłam jedną z osób, które z zaciekawieniem śledziły drogę tej książki od projektu wydawniczego do miejsca na księgarnianej półce. Ta całkiem interesująca, a na pewno jedna z nielicznych na rynku o takiej tematyce, publikacja zabiera czytelnika w fascynującą, egzotyczną podróż w czasy, kiedy jadłospisy układano w oparciu o sezonowość produktów spożywczych, następstwo pór roku i kulturowe zróżnicowanie społeczeństwa zamieszkującego starożytną Ziemię Świętą. Jak zaznaczają we wstępie autorzy, to nie jest książka dla uczonych i historyków. Jest przeznaczona dla zwykłych ludzi, którzy chcą się czegoś dowiedzieć o kuchni czasów Jezusa i posmakować jej. „Jedzenie i uczty Jezusa” to zatem nie tylko rzecz z pogranicza badań nad kulturą, której częścią są przecież kulinaria, ale ciekawie skomponowany poradnik kucharski, prezentujący blisko sześćdziesiąt receptur oraz zachęcający do wydawania uczt na modłę starożytnych.

Aby móc przejść do omawiania interesującej nas książki, warto przedtem wspomnieć o parze dość tajemniczych autorów, których nazwiska widnieją na okładce. Douglas E. Neel – ksiądz Kościoła Episkopalnego w parafii w Kolorado – wytwarza samodzielnie nie tylko sery i wino, ale także warzy domowe piwo. Jego pasja do gotowania i zainteresowanie historią stały się pomysłem na życie – w latach młodości założył firmę kateringową, serwującą dania podług tych, jakie jadano w pierwszym wieku naszej ery. Drugi z autorów to typ biznesmena prowadzącego badania nad antyczną ekonomią oraz wpływami produkcji żywnościowej na wydarzenia historyczne. Oprócz pracy w księgowości zajmuje go domowa dystrybucja chleba i piwa. Specyficzne hobby Amerykanów zdecydowanie pozytywnie wpływają na odbiór lektury. Narracja autorów, wolna od specjalistycznej terminologii i niezrozumiałych, akademickich pojęć, a więc od elementów tworzących dyskursywny tekst badacza kultury i historii, sprzyja tworzeniu się naprawdę szerokiego grona odbiorców. Zaufanie pokładane w potoczystej, przyjemnej frazie nie oznacza jednak, że jest to książka banalna i infantylna w swej formie. Neel i Pugh oparli swoje rozważania na naprawdę solidnych fundamentach – to nie tylko kucharze z zamiłowania, ale przede wszystkim wytrwali i wnikliwi odkrywcy w zakresie materiałów źródłowych, z których korzystali przy pracy nad książką – Miszny (jednego z najważniejszych tekstów rabinicznych),Biblii, apokryfów, starożytnej księgi kucharskiej Apicjusza, żywotów Plutarcha czy „Historii naturalnej i moralnej jedzenia” francuskiej dziennikarki Maguelonne Toussaint-Samat.

Ideą przyświecającą autorom jest ukazanie tradycji kulinarnych jako doświadczenia bycia we wspólnocie. Ale nie tylko. Pożywienie i związane z nimi obrządki grają jeszcze donioślejszą rolę w procesie rozumienia zasad funkcjonowania społeczeństw – pozwalają wejrzeć w inne kultury i rozpoznać ich własności jako zbiorowości ludzkich. Autorzy udowadniają, że wspólne spożywanie posiłków scala społeczność, tworząc jednocześnie między biesiadującymi specyficzne relacje, takie jak wzajemne uświadomienie sobie kulturowej, religijnej czy narodowej tożsamości, okazywanie szczodrości i gościnności czy rozluźnianie się krępujących na co dzień konwenansów. Jedzenie to nie tylko radość z dobrej kuchni – to rodzaj celebrowania zdrowia i życia, przynależności do określonej grupy społecznej oraz uświęconych przez nią uroczystości.

„Jedzenie i uczty Jezusa” to przewodnik po miejscach, gdzie jedzenie gromadziło ze sobą ludzi z szerokiej panoramy społecznej starożytnej Palestyny. Zaprezentowane w książce przepisy i propozycje ucztowania zostały przygotowane z myślą o rodzinie spotykającej się na codziennych i cotygodniowych posiłkach. Dalsze rozdziały poświęcono ucztom weselnym, biesiadom związanym z rytuałami dziękczynnymi (Święto Żniw),typowo religijnym (szabas, Pascha),ale i niekonwencjonalnym formom wypoczynku przy dobrej strawie, takim jak starożytny piknik na plaży czy rodzaj antycznego grilla. Wszędzie tam spożywano świeże, własnoręcznie wyhodowane i przyrządzone warzywa, owoce i mięso, domowy chleb, wino i oliwę. Choć dieta starożytnych wydaje się uboga, autorzy zaznaczają, że ta stosunkowo wąska gama produktów niosła z sobą coś więcej niż tylko wartość odżywczą. Spora część kulinarnych ingrediencji do dziś wiązana jest z naddanym, emblematycznym znaczeniem, wygenerowanym przez religijną obrządkowość i rolny aspekt kultury – chleb, figa, oliwa czy owoc granatu to nie tylko podstawowy produkt kuchni żydowskiej, ale symbol mający biblijny rodowód. Książka, prezentując receptury, wedle których gotowano, ukazuje, jak wielkie znaczenie miał posiłek dla rozwoju mentalności ludzkiej, pokoleniowej tożsamości i kulturowego zróżnicowania.

Wydaje mi się, że wybierając się w kulinarną podróż z autorami, czytelnik powinien być usatysfakcjonowany. Pozna, czym karmiono Jezusa i jemu współczesnych, dowie się, że owocem zakazanym nie było jabłko, tylko morela (względnie pigwa),zauważy, że Izraelici nie mogli spożywać owoców morza i bezłuskowych ryb, a także łączyć nabiału z mięsem. „Jedzenie i uczty Jezusa” to szczegółowa charakterystyka epoki, jej smaków, zapachów, kulinarnych zwyczajów i obyczajów, społecznego ukształtowania, religii i rozrywek. A zaprezentowane w książce przepisy? Aż trudno nam, współczesnym, wyobrazić sobie łatwość, z jaką we własnej kuchni możemy w prosty sposób przygotować posiłek z początków naszej ery! Aby dodatkowo zachęcić potencjalnych czytelników, w ramach zakończenia, przytoczę jedną z receptur. Smacznego!

Kurczak duszony z figami i morelami

Składniki:
8 dużych udek z kurczaka
1 ½ łyżeczki soli
pieprz do smaku
mąka do posypania
2 łyżki oliwy
½ posiekanej cebuli
2 posiekane ząbki czosnku
1 szkl. bulionu z kurczaka
1 szkl. białego wina
1 szkl. suszonych fig
1 szkl. suszonych moreli
1 łyżeczka suszonego kuminu
1 łyżeczka kolendry
1 łyżeczka gorczycy

Udka oprószamy solą i pieprzem, a następnie obtaczamy w mące. Rumienimy na patelni na oliwie, wyjmujemy, na pozostałym tłuszczu szklimy cebulę. Pod koniec smażenia cebuli wrzucamy czosnek i chwilkę smażymy. Cebulę i kurczaka przekładamy do dużego rondla, dodajemy wszystkie pozostałe składniki. Doprowadzamy do wrzenia i dusimy pod przykryciem 40-45 minut, aż mięso zacznie odchodzić od kości. Wyjmujemy mięso i zagęszczamy sos, gotując bez przykrycia przez 5 minut. W razie potrzeby doprawiamy solą i pieprzem. Udka wykładamy na półmisek i polewamy sosem. 

Justyna Zanik