Socrealizm, wczesne średniowiecze, rebelia ludowa i wielka miłość ponad podziałami. Jakkolwiek dziwacznie by to brzmiało, muszę oddać Bogusławowi Sujkowskiemu, że zrobił wszystko, aby wyrzeźbić z “Bolka Zapomnianego” coś sensownego.

Sujkowski kreśli średniowieczny konflikt przeciwstawiając sobie możne rody i kmieci. Kościół trzyma się z boku, choć powieść jest zdecydowanie antyklerykalna - hierarchowie to agenci obcych wpływów, jedynie prości księża są wierni ideałom chrześcijaństwa. Paradoksalnie najsensowniej wypada przedstawienie rebelii ludowej jako buntu antyfeudalnego, pogańskie zakusy to jedynie dodatek.

Na tym tle tytułowy bohater powieści jawi się jako człowiek z wizją i energią potrzebną do jej zrealizowania. A że wizja owa przypomina nieco komunizm pierwotny Marksa i Engelsa to już inna sprawa. Jako że Sujkowski uczynił Bolka chrześcijaninem, który ani myśli o powrocie do pogaństwa, to jego konflikt z Kościołem musi mieć inne podłoże. Przydał więc autor księciu ukochaną-chłopkę, która nie może mu zostać poślubiona bo… sprzeciwia się temu papież. Zapytacie, dlaczego? Bo nie chce tego cesarz, który dąży do obalenia Bolka.

Podobnych absurdów znajdziecie w powieści wiele. Z tych drobnych wymienić muszę scenę, w której Bolko wyłapuje na klatę strzał z kuszy, po czym… odwraca się i odjeżdża (bo niby zbroję miał mocną). Mamy też osadnictwo na prawie rycerskim, a nawet pierwsze próby przywiązywania chłopów do ziemi.

Jest jednak jeden element tej powieści, który zasługuje na słowa pochwały - opisy przyrody, w których Sujkowski niewielu ma równych. Sama akcja często zwalnia, czasem zaś niepotrzebnie przyśpiesza, ale kilka fragmentów (łowy, batalistyka, podróże przez las) jest nader zacnych. Przyznać muszę, że przeczytałem “Bolka Zapomnianego” z niekłamaną przyjemnością, częściej jednak śmieszyły mnie ahistoryzmy niż radowała akcja. Nie mam jednak wątpliwości, że do twórczości Sujkowskiego jeszcze kiedyś powrócę.

Socrealizm, wczesne średniowiecze, rebelia ludowa i wielka miłość ponad podziałami. Jakkolwiek dziwacznie by to brzmiało, muszę oddać Bogusławowi Sujkowskiemu, że zrobił wszystko, aby wyrzeźbić z “Bolka Zapomnianego” coś sensownego.

Sujkowski kreśli średniowieczny konflikt przeciwstawiając sobie możne rody i kmieci. Kościół trzyma się z boku, choć powieść jest zdecydowanie...

Najwcześniejsza z powieści piastowskich Sujkowskiego ma wszystkie walory i negatywne cechy jego literackiej (nad)produkcji. Najpierw sam kuszący dla powieściopisarzy (i niejednego historyka) temat - Bolesław Zapomniany, syn Mieszka II. Dla porządku powiedzmy: jednak nie istniał, czego dobitnie dowiedli Stanisław Kętrzyński i Gerard Labuda. Ciekawe, że autor idzie całkowicie za "Kroniką wielkopolską": Bolesław to legalny syn Rychezy (choć niekochany) i władca panujący w latach 1034-1038. Broni jedności kraju w trudnych warunkach buntu możnych, odradzającego się pogaństwa (którego nie popiera) i rozruchów ludowych. Urzekające są opisy puszcz, do czego autor, z zawodu leśnik, miał wyjątkową predylekcję. Pokazanie mechanizmu buntu ludowego ma wiele z prawdy. Niemały urok ma fikcyjny motyw młodzieńczej miłości do Bogny z kmiecego rodu, choć trudno zgodzić się z wizją tego nieakceptowanego małżeństwa. A już plany przywrócenia pierwotnej równości, ukrócenia możnych, groźby odwołania się do prawosławia są naiwne i anachroniczne, nade wszystko zaś powtarzane bez końca w jałowych przemowach. Dłużyzn tu zresztą co niemiara. Nieznośnie wymyślny jest pomysł z niemieckim duchownym Mierzbem (to chyba autor wymyślił bez sensu od imienia kronikarza Mierzwy, właściwie Dzierzwy z pocz. XIV w.?),który pisze kronikę i z nienawiści wymazuje z niej Bolka, by pozostał zapomniany. Najbardziej szwankuje to, co odnosi się do historii właściwej: postacie historyczne , organizacja państwa, wizja Kościoła, rozumienie polityki, schemat rodów dobrych i złych, odwiecznie źli Niemcy (signum temporis Polski Ludowej). To zawsze Sujkowskiemu wypominano: że bazował na podręcznikowej wiedzy i nie studiował epoki, tylko spiesznie pisał, i to dziwacznie a naiwnie archaizując język. Po latach ciągle się ta książka nie najgorzej czyta, ale czas obnaża bezlitośnie jej słabości. Warto ją porównać z - oczywiście o klasę wyższą - wizją Bunscha.

Najwcześniejsza z powieści piastowskich Sujkowskiego ma wszystkie walory i negatywne cechy jego literackiej (nad)produkcji. Najpierw sam kuszący dla powieściopisarzy (i niejednego historyka) temat - Bolesław Zapomniany, syn Mieszka II. Dla porządku powiedzmy: jednak nie istniał, czego dobitnie dowiedli Stanisław Kętrzyński i Gerard Labuda. Ciekawe, że autor idzie całkowicie...