Liczenie oddechów starej Europy przez pryzmat nieżyjących już pisarzy wydaje mi się niezwykle pasjonującym przeżyciem. Dlatego też zazdroszczę Claudiowi Magrisowi tej przyjemności, jakiej mógł się oddawać, studiując wpływ twórców pogranicza literackiego styku kultur na tożsamość naszego kontynentu. Pisanie o literaturze jest często podróżą przez ziemię niczyją, wyprawą w świat przeciwieństw prekursorów i epigonów. Literackie spotkania na tropach znanych pisarzy prowadzą szlakiem wojen i kryzysów, w których sztuka zaczyna odgrywać niebagatelną rolę w wypełnianiu przestrzeni po tym, co utraciliśmy. Owszem, Magris czerpie satysfakcję z przebywania w tyglu literackich nurtów. Jednak nie zapomina też o ciążącej na nim odpowiedzialności w odnoszeniu się do stopnia zaangażowania literatury w życie społeczeństwa. Wie, jak wypośrodkować uwagę na tematach, nad którymi byśmy się chcieli jedynie w ciszy pochylić. Potrafi też zredukować napięcie tam, gdzie sytuacja, chociażby ze względu na smutną pamięć, tego wymaga. Claudio Magris z elegancją światowca przeprowadził mnie przez niezwykłe przemiany towarzyszące europejskiej kulturze.

Włoski eseista przez kilka ostatnich dni był w posiadaniu kluczy do zrozumienia kim jesteśmy. My, Europejczycy, ludzie czerpiący swoją tożsamość jeszcze ze starożytności, przejawiający zainteresowanie śmiercią i zemstą w "Pieśni o Nibelungach" z taką samą mocą, jak poszukujący rozrywki w komediach Williama Szekspira. Nasze aspiracje do ciągłego wyznaczania wspólnego kodu genetycznego kłębowiska sprzeczności to nic innego, jak próba określenia istoty bycia Europejczykiem. Nie mam w tym wypadku na myśli pojęcia geograficznej przynależności, ale chęci schlebiania sobie, że żyjemy w tej a nie innej kulturze. "Alfabety" zawierają wystarczającą liczbę znanych i szanowanych nazwisk do tego, aby uwierzyć w mocną pozycję naszego kontynentu. Jednak posiadają też wykaz skaz, których obecność kładzie się cieniem na samozadowoleniu Europejczyków zdających sobie sprawę z tego, że ich systemy filozoficzne nie uratowały nas przed Holocaustem.

Czytanie zbioru esejów Magrisa było dla mnie z jednej strony tęsknotą za niemożliwą już do spełnienia pogonią do tradycji romantycznej Europy. Italo Svevo twierdził, że życie jest chorobą materii. "Alfabety" zawierają wiele przytaczanych przez Magrisa słów, wypowiedzianych przez twórców, którzy odcisnęli wyraźne piętno na sposobie rozumienia europejskiej literatury. Faustowskie "Streben" jest tutaj jednym z lepszych przykładów na to, jak bardzo ważna jest dyskusja nad egzystencją ludzi podejmujących wyzwanie ulissesowych wypraw. Wydaje mi się ważnym przytoczenie cytatu, dzięki któremu widać, przez jakie okulary patrzył na literaturę włoski eseista. "Literatura jest nieustanną podróżą między pisarstwem dziennym, w którym pisarz walczy o swoje wartości i swoich bogów, a pisarstwem nocnym, w którym słucha i powtarza, co mówią mu jego demony, sobowtóry zamieszkujące w jego sercu, i to również wtedy, kiedy mówią rzeczy zaprzeczające jego wartościom".

Znajdziecie tu wielu nosicieli humanistycznych wartości. Takich, którzy twierdzą, że literatura ma bezpiecznie przeprowadzać czytelnika za rękę ale też innych, których zdaniem ma ich stawiać w obliczu obłędu i umysłowego niepokoju. Co jest bardziej przydatne dla demonstrowania uczuć? Namiętności zachodzące w chłodnych czy gorących sercach? Nie otrzymacie na to jednoznacznej odpowiedzi. Jedno pozostaje pewne. Sukces dzieła nie jest równoznaczny z jego wartością. O tym właśnie wspomina Magris, porównując jakość współczesnych bestsellerów z poziomem literatury sprzed stu lub dwustu lat. Cieszę się, że mogłem poznać ludzi wielu ojczyzn, pisarzy poruszających tematykę symboli wstrząsających zachodnią kulturą. To przeżycie, będące przygodą z literacką wrażliwością, przypominało jednocześnie przechadzanie się pasażami kulturalnych epok.

Liczenie oddechów starej Europy przez pryzmat nieżyjących już pisarzy wydaje mi się niezwykle pasjonującym przeżyciem. Dlatego też zazdroszczę Claudiowi Magrisowi tej przyjemności, jakiej mógł się oddawać, studiując wpływ twórców pogranicza literackiego styku kultur na tożsamość naszego kontynentu. Pisanie o literaturze jest często podróżą przez ziemię niczyją, wyprawą w...