Wyraźnie zanosiło się na nie wiadomo co.

Trzynaście niezwykłych, pełnych pasji, humoru i nieokiełznanego realizmu opowiadań, jakie złożyły się na tom autorstwa Mariana Pilota, stanowią ewenement na polskim rynku księgarskim. W ponownie wydanym zbiorze ubiegłorocznego laureata Literackiej Nagrody Nike, nakreślony został obraz wsi, którego ramy wyznaczył autor „Pióropusza” a spopularyzował Edward Redliński w „Konopielce”. Wsi niespokojnej i pełnej namiętności, której mieszkańcy żyją w fantastycznej rzeczywistości, gdzie koegzystencja ze zmorami, diabłami i innymi cudami-dziwami nie stanowi najmniejszego problemu. Niezwykłe teksty, okraszone sowizdrzalskim poczuciem dystansu i ironii, należące do nurtu literatury wiejskiej, przypomniane po czterdziestu latach, dumnie wkraczają na salony współczesnej, ojczystej prozy.

Co począć, skoro wszystko począć można?

Wspólnym ogniwem łączącym trzynaście tekstów Pilota jest rodzina Dudów. Jej członkowie, których liczne perypetie i przygody opisane zostały w publikacji, egzystują na granicy dwóch światów – materialnego i duchowego. Przyroda i ekonomia, rok kalendarzowy i liturgiczny, katolicyzm i pogańskie wierzenia oraz zabobony stanowią nieodłączny element świata przedstawionego. Wyznaczniki kultury i życia, z pozoru wykluczające się, w tekście Pilota nabierają całkiem nowych kształtów. Bohaterowie, którym zdaje się, że są nieśmiertelni i wyjątkowi, próbują przekonać się na własnej skórze, czy faktycznie istnieje śmierć, czy są to tylko czcze plotki. Historia miłosna, gdzie uczucia wyrażone zostają poprzez codzienne bójki, aż do utraty tchu i sporej ilości krwi. Szalony budowniczy, który ani myśli podzielić się swym majątkiem z dziećmi, które ośmieliły się opuścić ojcowiznę. I w końcu człowiek, który próbował wyręczać diabła w robocie. Muzeum osobliwości osadzone na granicy jawy i snu. Realizm magiczny najwyższej próby, gdzie zaprawdę wszystko jest możliwe. Polskie Macondo, którego trudno szukać na mapie.

Uwierzyć, nie wierzę, żem jest śmiertelny!

Marian Pilot stanowi niebagatelny literacki przypadek. Autor operujący z niezwykłą precyzyjnością słowem, które w równej mierze poddaje słowotwórczej obróbce, jak i wpływom gwary wiejskiej, nie boi się sięgnąć po tematykę mało popularną, daleką od prozatorskiego mainstreamu. I choć wielu dopatruje się w jego twórczości wpływów gombrowiczowskiego odkształcenia i deformacji w przedstawieniu polskiej wsi (od czego Pilot zdecydowanie się odżegnuje) to autorowi „Pantałyku” udało się stworzyć całkiem nową, niezwykle atrakcyjną pisarską jakość. A to dlatego, że w przeciwieństwie do autora „Pornografii”, który znał środowisko mieszkając „we dworze”, Pilot mieszkał i wychował się poza jego granicami. Dlatego warto poczytać przypominany przez Wydawnictwo Literackie „Pantałyk”, bo to kawał dobrej prozatorskiej roboty.

Monika Długa

Wszystkie śródtytuły za: „Pantałyk” Marian Pilot, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2012.