W małych miasteczkach, w biednych krajach, w podupadłych dzielnicach, jednym z największych uroków jest społeczność, która skupia się wokół jednego terenu, osiedla, ulicy lub po prostu bloku. Sąsiedzi, którzy znają się od lat. Życzliwi i pomocni, znają się na tyle, by wiedzieć, co jest przyczyną smutku sąsiada i jego życiowych problemów. Znają całą jego rodzinę, przyjaciół, a prywatna przestrzeń mieszkalna także nie pozostaje między nimi tajemnicą. Z pozoru to lojalne społeczności, które wspierają się i trzymają razem i działają jednomyślnie w sprawach, które ich dotyczą. Problem jednak, gdy okazuje się, że sąsiedzi mają inne poglądy i dążenia, a w grę wchodzą pieniądze…

Aravind Adiga w swojej powieści ukazuje społeczność skupioną wokół bloku znajdującego się w slumsowej dzielnicy Vakola w Bombaju. Wstępem do opowieści jest spis wszystkich mieszkańców. I chodź są to różni ludzie, często o różnym charakterze, pochodzeniu, majętności czy wieku, stosunki sąsiedzkie są przynajmniej poprawne, a często bardzo przyjazne. Na plan pierwszy wysuwa się postać emerytowanego nauczyciela, Masterjima, który wciąż cierpi po śmierci swej ukochanej żony. Punktem zwrotnym jest propozycja od ważnego i zamożnego budowlańca, który planuje przekształcić dzielnicę Vakolę w luksusowy teren. Za sprzedanie swoich mieszkań wszyscy otrzymają sporą sumę, która pozwoli na lepsze życie i spełnienie wielu marzeń. Na drodze do szczęścia zgranej społeczności staje jednak ów emerytowany nauczyciel, który niegdyś bardzo pomocny dla sąsiadów i ich dzieci, nie chce się zgodzić na sprzedaż swojego domu.

Adiga po mistrzowsku prowadzi narrację opisując stosunki między sąsiadami oraz to, w jaki sposób zmieniają się one pod wpływem twardego stanowiska Masterjima. Z wielkim niedowierzaniem czyta się o coraz to nowych sposobach wykluczenia emerytowanego i niegdyś szanowanego nauczyciela, o środkach zaradczych, aby skłonić ostatniego mieszkańca do zmiany zdania. W moim odczuciu było to podobne ukazanie wynaturzeń człowieka w ekstremalnych sytuacjach, jak w opowieściach z czasów II Wojny Światowej i obozów koncentracyjnym – z jednym małym wyjątkiem: tu nie chodziło o autentyczne ratowanie życia, najgorsze instynkty pojawiały się i mogły się pojawiać z pobudek czysto materialnych, ze zwykłej, ludzkiej chciwości.

„Ostatni mieszkaniec” to książka zgoła inna od „Białego Tygrysa”, za którego Adiga otrzymał Nagrodę Bookera, choć klimat obu tych powieści pozostaje podobny. Opisują one mroczny i okrutny świat, w którym przejawia się odrażająco niekiedy przerysowana natura ludzka. „Ostatni mieszkaniec” to trudna i okrutna lektura. Ale jest to również świetna proza. Aravind Adiga sprawnie prowadzi opowieść, intrygę, wzbudza zainteresowanie czytelnika poprzez budowane napięcie i do ostatnich kartek pozostawia nas przyciągniętych do rozwijających się wydarzeń. Podobnie jak w „Białym Tygrysie”, miejscem akcji „Ostatniego mieszkańca” są Indie, jednak w przypadku tej ostatniej powieści Adigii tło nie ma większego znaczenia. Przerażające jest właśnie to, że opowieść tak naprawdę jest bardzo uniwersalna i mogłaby równie dobrze zdarzyć się wszędzie, wśród wszystkich społeczności, wśród tak zwanych „dobrych sąsiadów”.

Monika Samitowska-Adamczyk