Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Bardzo trudno było mi przebrnąć przez „Rozważania…” Machiavellego – praca Straussa uświadomiła mi, dlaczego. Leo Strauss pisze tak, jak muzykolog analizuje przekształcenia tematyczne w fugach Bacha, albo też jak matematyk, który z lubością przygląda się kolejnym własnościom zbioru Cantora. Dochodzi przy tym do punktu, w którym forma wydaje się zaciemniać przekaz. Najbardziej ogólne refleksje Machiavelli zaszyfrowuje w aluzjach, żartach, a poza tym w wielu przypadkach popada w wewnętrzną sprzeczność. Jest to o tyle interesująca lektura, że osobiście również często unikam przedstawiania swojego punktu widzenia wprost, tworząc sieć swego rodzaju meta-poglądów i meta-wypowiedzi (być może niestety po to, by przypodobać się współczesnym książętom). W gruncie rzeczy jednak taka sucha konstrukcyjna analiza nastręcza wątpliwości, czy w Machiavellim występuje jakakolwiek godna uwagi treść merytoryczna. Poza tym nie zgadzam się z niektórymi diagnozami Straussa. Przede wszystkim nie uważam, żeby krytyka chrześcijaństwa Machiavellego była „subtelna” i wyrażała się poprzez milczenie na jego temat i pochwałę religii rzymskiej. Autor „Rozważań…” wielokrotnie podważa cywilizację, która promuje pokorę, życie kontemplacyjne i nagrodę w rzeczywistym niebie po śmierci, proponując w zamian powrót do rzymskich wartości takich jak waleczność i sława, które zapewnią nieśmiertelność w pamięci kolejnych pokoleń. I na koniec: Strauss ciągle powtarza, że Machiavelli był nowatorem, ale nie udowadnia tego wystarczająco. Zamiast tego ogłasza ogłasza Machiavellego „upadłym aniołem” i „diabłem”. Jego oryginalność miała polegać na tym, że nikt wcześniej nie odważył się otwarcie promować zła oraz sygnować to własnym nazwiskiem. Sam Machiavelli twierdził natomiast, że wystarczająco wielu ludzi głosiło już jak być powinno; on zaś spróbuje opisać, jak jest. W związku z tym bliżej mi do poglądu z przedmowy do „Rozważań...” Bernarda Cricka, który podkreśla, że Machiavelli nie próbował nazywać zła dobrem (dokonywać rewizji pojęć),dostrzegał moralność, a przede wszystkim wyraźnie zdawał sobie sprawę z głębokiego konfliktu między polityką a moralnością. Moim zdaniem najbardziej niebezpieczni są ci, którzy próbują tę granicę rozmyć; ci, którzy dowodzą, że osiągnięty cel polityczny rzeczywiście staje się dobrem w sensie moralnym. Machiavellego do tych najbardziej przebiegłych nie zaliczam.