Jesteśmy społecznością, która kocha książki

"Całopalenie" to znakomita, szkoda że tak mało znana i zupełnie niedoceniona, powieść Józefa Mortona. Pierwszy raz przeczytałem ją wieki temu i zrobiła na mnie ogromne wrażenie. Drugie podejście tylko umocniło mnie w opinii, że to pozycja absolutnie wyjątkowa. Autor sięgnął po temat bardzo trudny w naszej historii, kontrowersyjny i drażliwy, latami zakłamywany czy wręcz pomijany przez komunistyczną propagandę. Ten temat to tworzenie zrębów nowego polskiego państwa po zakończeniu niemieckiej okupacji. Dotąd w literaturze ten wątek pojawiał się wyłącznie w wydaniu socrealistycznym. Tymczasem Morton opowiada o tym okresie w zupełnie inny sposób. U Mortona historia nie ma wymiaru klasowego czy narodowego, tu wszystko pokazane jest przez pryzmat indywidualnych losów dziesiątków postaci, które pojawiają sie w trakcie lektury. Autor umieścił akcję swojej książki na kieleckiej wsi i rozpoczyna ją tuż po przejściu na zachód frontu w styczniu 1945 r. Nie bawi się w żadne eufemizmy czy niedopowiedzenia. Tu krew leje sie strumieniami, sąsiad morduje sąsiada. Dramatyczne podziały przebiegają nie tyko w poprzek wiosek, ale i rodzin. Nie wiadomo, kto sprzyja panoszącym sie coraz bardziej partyjnym, a kto leśnym żołnierzom. Wobec koszmaru, jakim staje się dla tych ludzi każdy kolejny dzień, czas okupacji niemieckiej wydaje się być okresem błogiego spokoju. Niestety, życie nie dopisało tej historii happy endu. "Całopalenie" to ogromna powieść (4 tomy i ponad 2 000 stron) ale czyta się ją znakomicie, a zawarty w niej ładunek emocji jest nieosiągalny dla zdecydowanej większości książek z założenia sensacyjnych. Dla mnie to jedna z tych książek, które chciałbym mieć ze sobą na bezludnej wyspie.