Jesteśmy społecznością, która kocha książki

W Polsce już od kilkunastu lat (może nawet 20) nie mamy powszechnego poboru i zasadniczej służby wojskowej, więc tematyka tej książki stała się nam trochę obca. Ale kto wie - może znów stanie się aktualna? A jest to tematyka przerabiania cywilów na żołnierzy, która to przeróbka - zarówno przed wojną jak i po - wiązała się z wysilonymi próbami zrównania wszystkich "pod sznurek". Nawet jak na Rudnickiego forma jest dość specyficzna bo jest to coś pomiędzy powieścią, reportażem, pamiętnikiem i rozprawą filozoficzną. Niezależnie od tego, jak nazwać formę tej książki, to jest to chyba pierwsza przedwojenna książka o tematyce współczesnej (wówczas współczesnej),o której mogę powiedzieć, że się nie zestarzała. Intrygujące, że ta książka spotkała się po wydaniu w 1933 roku z bardzo nieprzychylnym przyjęciem środowisk wojskowych i "narodowych". W mojej ocenie Rudnicki wcale nie jest tu bardzo krytyczny względem polskiego wojska. Wyraźnie docenia rolę i rezultat szkolenia wojskowego, które zrobiło z nich całkiem dobrze zorganizowanych i sprawnych artylerzystów. I nie ma wątpliwości widzi konieczność i przydatność takiego wojskowego zglajchszltowania. Tyle, że widzi jednocześnie, obok działań prowadzących w pożadanym kierunku, wialką ilość oddolnych i odgórnych działań, które są sprzeczne z właściwym celem szkolenia żołnierzy. Począwszy od tego, że podziały i konflikty, które w cywilu już były silne, zamiast być w armii zacierane ulegały wręcz wzmocnieniu. Miastowi kontra chłopi, wykształceni (mający więcej niż 4 klasy) kontra praktyczni analfabeci, Polacy kontra Ukraińcy, Ukraińcy kontra Żydzi a przede wszystkim silni kontra słabi. Poprzez to, że "młody rocznik" musi przez cały czas coś robić, niezależnie od tego czy ma to sens czy nie, czy praca rozdzielana jest sprawiedliwie i czy praca nie jest przypadkiem szkodliwa (bo dobór poborowych pod względem zdrowia i wytrzymałości był często kompletnie przypadkowy). Aż do oczywistej konstatacji, że poddanie poborowych pod całkowitą łaskę lub niełaskę podoficerów i starszego rocznika jest polem do szerokich nadużyć, które się zdarzały dość często. Autor tego nie rozatruje szeroko, ale nasuwa się podczas czytania pytanie: czy dałoby się to zrobić lepiej? Czy zamiast skazanych na klęskę prób zrówania wszystkich nie powinno się raczej grupować ludzi pod względem ich rzeczywistej przydatności w wojsku ale to już temat poza książką. Zastanowiło mnie to, że niektóre postawy, które Rudnicki opisuje w przypadku żołnierzy przypominają w pewnym zakresie to co wiem ze wspomnień o obozach koncentracyjnych czy obozach jenieckich: na przykład łączenie się poborowych w pary. I nie chodzi tu wcale o jakieś relacje homoseksualne, choć pewnie i takie się zdarzały, ale o pewną potrzebę, tkwiącą jak się wydaje w człowieku bardzo głęboko. Właśnie w pary a nie w trójki czy w zastępy. "Żołnierze" to mały format więc po wojnie złączano to z "Blic-em" (wspomnieniami z kampanii wrześniowej) i z typowymi dla Rudnickiego co do formy "Drobiazgami żołnierskimi" w oryginale pochodzącymi z wiosny 1939 roku. Ciekawe, że to chyba sam autor umieszczał je w kolejności odwróćonej chronologii. W każdym razie to jest ciekawa książka o psychologii żołnierzy, jak rzadko która z tego okresu godna polecenia i dziś.