Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Fantastycznie napisana – w konwencji obrazów filmowych czy też scenariusza i pięknym, poetyckim wręcz językiem – książka wybitnego eseisty-mickiewiczologa o jednym z najciekawszych i ostatnim epizodzie z życia Wieszcza: wyjeździe do Turcji dla poparcia polskich legionów mających walczyć przeciw Rosji u boku Imperium Ottomańskiego w wojnie krymskiej (do czego w końcu nie doszło). Oj, słabo to brzmi dla Prawdziwych Polaków – i wtedy, i dziś. A może zwłaszcza dziś. Oto Polak-katolik i Sumienie Narodu wspiera odwiecznych wrogów Kościoła przeciw innym chrześcijanom - cóż że Rosjanom? Autor stawia niewypowiedzianą wprost tezę, że śmierć Mickiewicza w Stambule nie była przypadkowa – zbyt wielu ludziom i rządom na niej wręcz zależało, i to nie tylko Rosjanom, a zwłaszcza Francji… A sam Mickiewicz? Zanim umarł, był tam szczęśliwy i jak pisze prowokacyjnie Autor – „umarł wesoły”. Od dawna już nie tworzący niczego. Wyniszczony niełatwym paryskim życiem. Upokarzającymi wieloletnimi zabiegami u władz Francji o obywatelstwo – nigdy go nie dostanie. Świeżo po pogrzebie nieszczęsnej żony Celiny z domu Szymanowskiej, od dawna ciężko cierpiącej psychicznie i zatruwającej swą chorobą otoczenie. I nagle - nareszcie coś się dzieje. Jest sens działania. Cieszy się z pobytu w tureckiej wtedy Bułgarii w obozie Kozaków Ottomańskich, niezłej zbieraniny m.in. awanturników z całej Europy Środkowo-Wschodniej, dowodzonej przez słynnego Michała Czaykowskiego czyli Sadyka Paszę (przechrztę na islam – wstyd to dla Prawdziwego Polaka!),męża dawnej miłości Słowackiego Ludwiki Śniadeckiej. Polskie wojsko, polska komenda, polskie znaki... Ale realna prawda jest gorzka. „Polacy jak to Polacy – skaczą sobie do gardeł, intrygują, donoszą na siebie, kłócą się o władzę i godności. Tak było zawsze i nigdy się nie zmieni” - zauważa Autor. Dwuznaczna rola księcia Władysława Czartoryskiego, który pojechał z Poetą do Turcji. I do tego perfidna gra mocarstw. Swoje interesy ma Anglia, swoje Francja (władze każą śledzić każdy ruch Mickiewicza),jeszcze inne Turcja. Za kulisami działa i Rosja. „A Polaków nikt nigdy nie zmusił i nie zmusi do wspólnego dobrego działania dla wspólnego dobra”. Sam Mickiewicz „przejrzał intrygi i spiski, dojrzał ludzką małość, polską małość, polską drugorzędność, taką mało-polskość nie po raz pierwszy, ale za to po raz ostatni i ostateczny”. Jeszcze bardziej uwidacznia się to po śmierci Mickiewicza. Pod dom, gdzie umarł, podchodzi grupa Polaków na stale osiadłych w Stambule (mieszkańcy późniejszego Adampola). Żądają wydania zwłok, by pochować je na miejscu. – Żydowska to sprawka do Paryża wieszcza ciągnąć – krzyczą. Sekretarz Mickiewicza i jego przyjaciel Armand Levy, ochrzczony francuski Żyd, pilnuje zwłok z pistoletem w dłoni by je przewieźć do Paryża. Ale staje się to możliwe dopiero po miesiącu niełatwych formalności między państwami - przeciwny temu był np. szef francuskiego MSZ Aleksander Walewski (nieślubny syn Napoleona i pani Walewskiej, wróg sprawy polskiej i Mickiewicza osobiście – wcześniej storpedował jego starania o obywatelstwo, bo widział w nim „wywrotowca”). A ambasador Francji w Stambule obłudnie mówił Levy’emu o ubolewaniu, że „Polacy kłócą się nad trumną” Gdy w 1890 r. doszło do ekshumacji zwłok Wieszcza, „Le Figaro” napisało: „Car pozwolił na przewiezienie zwłok poety polskiego Adama Miskiewisa na Wawel pod Warszawą”… Na paryskim dworcu żegnał je m.in. Armand Levy, którego do Krakowa na wawelski pogrzeb nie zaproszono – „jako Żyda, masona, antyklerykała, socjalistę”. I tylko sami Francuzi widzieli w nim Polaka, za którego on się uważał i nawet kochał się w najstarszej córce Wieszcza. Rok potem Levy umrze, pochowany w zbiorowym gronie dla biedaków. Rutkowski oddaje mu sprawiedliwość, pisząc że wiele dobrego uczynił dla świata…