Nagroda Literacka Gdynia została powołana do życia w 2006 roku i od tego czasu rokrocznie wyróżniani są nią wyjątkowi polscy autorzy. Nazwiska twórców i twórczyń, którzy powalczą w czterech kategoriach o tytuł książki roku, poznaliśmy już zatem po raz osiemnasty.

18. Nagroda Literacka Gdynia – poznaj nominowanych

Jak podkreślają organizatorzy, wśród 20 pretendujących do nagrody książek znalazły się w tym roku zarówno pozycje szeroko komentowane w artystycznym świecie, jak i tytuły należące do literackiej niszy. Znajdziemy wśród nich nie tylko książki Zyty Rudzkiej i Grzegorza Piątka, niedawnych zwycięzców Nagrody m.st. Warszawy i Paszportu „Polityki”, ale również zbuntowaną poezję Anouk Herman czy, jak zaakcentowano, ekwilibrystyczny wyczyn dwóch tłumaczy, czyli autorów przekładu eksperymentalnej prozy Georges’a Pereca – Renégo Koelblena i Stanisława Waszaka.

Esej

Pierwsza z finałowych kategorii, Esej, jest wyjątkowo obszerna gatunkowo. Znajdziemy w niej zarówno monografię, jak i opracowanie naukowe oraz reportaż.

Listę otwiera Anna Róża Burzyńska, którą nominowano za „Atlas anatomiczny Georga Büchnera” (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2022). W uzasadnieniu wyboru podkreślono, że książka Burzyńskiej to pierwsze takie studium w polszczyźnie. „To, co Büchner robi z ciałem, Anna R. Burzyńska czyni z Büchnerem”, zaznaczono. „Autorka – poza reprezentacją poszczególnych części ludzkiego ciała u Büchnera – wpisuje jego dzieło w szerszy kontekst historii nauki”.

Wśród nominowanych znajdziemy też książkę „Bazgracz. Trzy eseje o Norblinie” (Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk 2022) Konrada Niemiry, za którą autor zgarnął właśnie Nagrodę m.st. Warszawy. Choć rzecz traktuje o jednym z najsłynniejszych malarzy okresu stanisławowskiego, to nadal jest on nie do końca znany. „Niemira, przedzierając się przez ogrom archiwalnych materiałów, kreśli portret tego nietuzinkowego człowieka. A w tle oświecenie, sielanka, magnaci, żebracy i obsesja na punkcie Rembrandta”, czytamy w uzasadnieniu jury.

Jednym z najgłośniejszych tytułów na liście jest z pewnością „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920–1939” (W.A.B.), w którym Grzegorz Piątek zagląda pod etykiety o nazwach „miasto symbol”, „polskie okno na świat” czy „cud modernizmu”, którymi przykryto prawdziwą historię Gdyni. Piątek bada skomplikowaną genezę miasta i jego szybkie narodziny. A także, jak podkreślono, „buduje portret początków miasta, jednocześnie krytycznie dekonstruując zastane mity i landszafty”.

Kolejna nominacja przypadła w udziale książce „Regiony pojedynczych herezji” (Wydawnictwo Austeria, Kraków 2022), w której Piotr Sadzik tworzy na nowo historię polskiej literatury, przyglądając się piątce maranów (żydowskich konwertytów), to jest Leo Lipskiemu, Brunowi Schulzowi, Józefowi Wittlinowi, Leopoldowi Buczkowskiemu i Teodorowi Parnickiemu.

Nominacje w kategorii Esej zamyka „Skóra i ćwieki na wieki. Moja historia metalu” (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022) Jarka Szubrychta. „Od samotności małomiasteczkowego metalowca po przynależność do długowłosej międzynarodówki z całym zmysłowym doświadczeniem w tle – Szubrychtowi udaje się to wszystko złapać w konfesyjnym, szczerym do bólu eseju”, podkreślają organizatorzy.

Proza

„Przechodząc przez próg, zagwiżdżę” (Wydawnictwo Cyranka, Warszawa 2022), czyli literacki debiut Wiktorii Bieżuńskiej, otwiera zestawienie w kategorii Proza. Książka jest zapisem dziecięcego cierpienia. Ale i nie tylko. Jak podkreślono w uzasadnieniu, w prozie Bieżuńskiej wielkie bóle małej bohaterki ranią jeszcze mocniej, gdy po nich nadchodzą chwile, nieliczne i krótkie, spokoju nadziei, które są świadectwem raz po raz niszczonej potencjalności.

„Trash story” (Wydawnictwo Ha!art, Kraków 2022) Mateusza Górniaka zdążyło doczekać się miana jednego z najważniejszych debiutów ostatnich lat. Trudno się więc dziwić, że powieść trafiła na listę. „To powieść, którą Górniak napisał po swojemu, o swoim świecie. Po co? Ano po to, żeby trochę nadgryźć, podważyć, rozmontować to, co na zewnątrz”, zauważono.

„Trzeba być cicho” (Wydawnictwo Cyranka, Warszawa 2022) Agnieszki Jelonek zapewniła autorce już drugą nominację do nagrody. Proza Jelonek to, jak piszą osoby odpowiedzialne za nominacje, oszczędna, skupiona na szczegółach, a zarazem bardzo językowo wyrafinowana opowieść o ludziach, którzy nie potrafią sobie poradzić z własną przeszłością.

Czwarta z nominowanych książek to „Ten się śmieje, kto ma zęby” (Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2022), powieść Zyty Rudzkiej, którą wyróżniono gdyńską nagrodą w roku 2019. „To proza mocna, ostra, przeglądająca się w bohaterce”, czytamy w uzasadnieniu. „Autentyczność Wery w wydaniu Rudzkiej jest niekwestionowalna. Dlaczego wcześniej nikt nie oddał jej głosu? Bo nie trafiła na Rudzką”.

Kategorię zamyka trzeci debiut w zestawieniu. „Zaklinanie węży w gorące wieczory” (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022) Małgorzaty Żarów to powieść odważna, by nie powiedzieć: wizyjna. Żarów prezentuje nam opowieść bohaterki wędrującej w podartej sukni ślubnej przez zasnutą trującym dymem Warszawę. „W brawurowy sposób otwiera przed nami wyuzdany, apokaliptyczny świat, z którego nie chce się wychodzić”, argumentują jurorzy.

Poezja

Nominacje w kategorii otwiera „Mountain View” (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2022), zbiór Marcina Czerkasowa, w którym autor „wspiął się na szczyt i zapisał, co widzi: na pejzaż składają się obrazy, które do siebie nie przystają, kłócą się”. W poezji Czerkasowa świat się nie klei i na własne życzenie gna ku przepaści.

O uwagę dopomina się tomik „right into pod tramwaj” (Stowarzyszenie Pisarzy Polskich oddział w Łodzi, Instytut Literatury, Łódź–Kraków 2022). W wierszach Anouk Herman pod tramwaj wpadł język – „i się posypał, a z nim ciała, tożsamości i linearne struktury”.

„Małe powinności” (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2022) Joanny Oparek to zbiór wierszy kręcących się wokół patriarchalnych koszmarów – znanych zarówno z codzienności, jak i z clickbaitowych nagłówków i sensacyjnych doniesień.

Tom „analfabeta” (Galeria Sztuki Współczesnej Biuro Wystaw Artystycznych w Olkuszu, Olkusz 2022) przyniósł nominację Piotrowi Przybyle, który – podkreślono – operując zaskakującą frazą i gęstym, mocnym językiem, mówi o rzeczach zwyczajnych w sposób, nad którym trudno przejść obojętnie.

Listę wieńczy Adam Wiedemann, nominowany za „Odżywki i suplementy” (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2022).  Autor opowiada o rzeczach i sprawach niełatwych, wśród których znajdziemy przede wszystkim przemijanie i odchodzenie. „Przypadkowość miesza się tu z determinizmem, ale wszystko uspójnia rytmiczność i melodyjność wierszy”, czytamy w uzasadnieniu nominacji.

Przekład na język polski

Ostatnia z kategorii poświęcona jest tłumaczom i tłumaczkom. Listę otwiera Kaja Gucia, która przełożyła z angielskiego „Chronologię wody” Lidii Yuknavitch (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022) – książkę do bólu szczerą, relację z traum spisaną językiem, który oddaje istotę przeżytych koszmarów i rozczarowań.

Przekład z francuskiego dwóch tomów lektury „Stanisław August Poniatowski i Europa wieku świateł” Jeana Fabre’a (Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Warszawa 2022) zapewnił Janowi Marii Kłoczowskiemu nominację do gdyńskiej nagrody. „Przekład Jana Marii Kłoczowskiego w godny podziwu sposób przybliża osiemnastowieczną rzeczywistość, stroniąc od językowego anachronizmu” – argumentują decydenci.

„Mój mały zwierzaku” (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022) Marieke Lucasa Rijnevelda zapewniła autorowi przekładu, Jerzemu Kochowi, drugą z rzędu nominację do nagrody. Jak podkreślono, podczas gdy Rijneveld wymyśla siebie w niderlandzkim, Koch konsekwentnie wymyśla Rijnevelda w języku polskim. „Ta translatologiczna praca zachwyca literackością, ale jej społeczne konsekwencje są tutaj nie mniej istotne” – czytamy.

„Zniknięcie” Georges’a Pereca (Wydawnictwo Lokator, Kraków 2022) to legendarny, napisany przed pięćdziesięcioma laty lipogram, w którym ani razu nie pada litera „e”. Zniknięcie samogłoski nie powstrzymało jednak duetu René Koelblen i Stanisław Waszak przed dokonaniem, zdawałoby się, niemożliwego i zapewniło parze nominację.

Ostatnim z nominowanych jest Krzysztof Majer, wyróżniony za przekład „Kochanki Wittgensteina” Davida Marksona (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2022), eksperymentu literackiego złożonego z poszarpanych wypowiedzi, których celowość jest nieoczywista i które są nie tyle zapisem stanów umysłu, co istnienia, które rodzi się z języka i jest od niego w pełni zależne. Jak zauważono: „Ta meandryczna proza zadziałała w polszczyźnie nie tylko dzięki tytanicznemu wysiłkowi Majera, czy jego tłumackiemu talentowi, ale również – jeśli nie przede wszystkim – dzięki ogromnej czytelniczej wrażliwości”.

Laureaci konkursu otrzymają Literackie Kostki oraz nagrody finansowe w wysokości 50 tysięcy złotych. Ich wręczenie odbędzie się 25 sierpnia podczas finałowej gali w Muzeum Emigracji w Gdyni. Będzie to kulminacyjny moment dorocznego gdyńskiego festiwalu literackiego Miasto Słowa. Potrwa on od 23 do 27 sierpnia, a jego program poznamy w lipcu.

Pełną listę nominowanych znajdziecie poniżej:

Esej

• Anna R. Burzyńska – Atlas anatomiczny Georga Büchnera | Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2022
• Konrad Niemira – Bazgracz. Trzy eseje o Norblinie | Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk 2022
• Grzegorz Piątek – Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920–1939 | Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2022
• Piotr Sadzik – Regiony pojedynczych herezji | Wydawnictwo Austeria, Kraków 2022
• Jarek Szubrycht – Skóra i ćwieki na wieki. Moja historia metalu | Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022

Proza

• Wiktoria Bieżuńska – Przechodząc przez próg, zagwiżdżę | Wydawnictwo Cyranka, Warszawa 2022
• Mateusz Górniak – Trash story | Wydawnictwo Ha!art, Kraków 2022
• Agnieszka Jelonek – Trzeba być cicho | Wydawnictwo Cyranka, Warszawa 2022
• Zyta Rudzka – Ten się śmieje, kto ma zęby | Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2022
• Małgorzata Żarów – Zaklinanie węży w gorące wieczory | Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022

Poezja

• Marcin Czerkasow – Mountain View | Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2022
• Anouk Herman – right into pod tramwaj | Stowarzyszenie Pisarzy Polskich oddział w Łodzi, Instytut Literatury, Łódź–Kraków 2022
• Joanna Oparek – Małe powinności | Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2022
• Piotr Przybyła – analfabeta |Galeria Sztuki Współczesnej Biuro Wystaw Artystycznych w Olkuszu, Olkusz 2022
• Adam Wiedemann – Odżywki i suplementy |Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2022

Przekład na język polski

• Kaja Gucio – Lidia Yuknavitch, Chronologia wody | Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022
• Jan Maria Kłoczowski – Jean Fabre, Stanisław August Poniatowski i Europa wieku świateł | tom I, II, Wydawnictwo: Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Warszawa 2022
• Jerzy Koch – Marieke Lucas Rijneveld, Mój mały zwierzaku | Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022
• René Koelblen, Stanisław Waszak – Georges Perec, Zniknięcia | Wydawnictwo Lokator, Kraków 2022
• Krzysztof Majer – David Markson, Kochanka Wittgensteina | Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2022