Popularność Bożego Narodzenia, wraz z towarzyszącym mu bogactwem inspiracji, zepchnęła Wielkanoc na pozycję drugiego święta literatury. Kojarzone z pierwszym z nich domowa atmosfera, rodzinność czy nadzieja to tematy nieco wdzięczniejsze niż prawdziwy dramat, który oferuje nam historia zmartwychwstania. Ta rozpoczyna się od zdrady, przechodzi przez rozpacz, cierpienie i śmierć, by zakończyć się wielkim triumfem.

Choć pod pewnymi względami wymagająca, Wielkanoc od stuleci dostarcza twórcom – w tym pisarzom powszechnie uznawanym za klasyków literatury – mnogość inspiracji. I to nie tylko ze względu na swą religijną symbolikę. Wstanie z martwych to również symboliczna podróż każdego z nas, z którą wiążą się motywy nowego początku czy narodzenia się na nowo. Niezależnie więc od tego, jak obchodzicie święto, czeka na was mnóstwo literackich dzieł, które dodatkowo umilą wam najbliższe dni.

Lew Tołstoj, „Zmartwychwstanie”

To ostatnia powieść rosyjskiego mistrza, pozycja krytyczno-społeczna, i z tego też powodu – być może – również najbardziej kontrowersyjna. Opublikowane w roku 1899 „Zmartwychwstanie” to zjadliwy akt oskarżenia wymierzony w niesprawiedliwość, korupcję i hipokryzję na wszystkich poziomach rosyjskiego społeczeństwa.

Fabuła powieści – opowieść o podróży młodego księcia Dymitra Iwanowicza Niechludowa w  celu odkupienia winy z przeszłości, oparta na autentycznym wydarzeniu zaczerpniętym przez Tołstoja z kroniki sądowej – stała się źródłem rozważań nad możliwościami moralnego odrodzenia człowieka. Wymowa dzieła łączy się przy tym ze wspomnianymi wątkami społeczno-politycznymi. Zawarta w powieści krytyka Imperium Rosyjskiego prowadzi bohatera do odrzucenia autorytetów i sformułowania własnej doktryny moralnej.

W opowieści Wielkanoc pojawia się też w sensie dosłownym. W scenie nabożeństwa wielkanocnego w wiejskim kościele Niechludow i Kasia wymieniają pocałunki z beztroskim zachwytem przemieszanym z uniesieniem religijnym:

I dalej:

Johann Wolfgang von Goethe, „Faust”

Motyw nowego początku znajdziemy też u Goethego. W dramacie „Faust” zrozpaczony tytułowy bohater zamierza popełnić samobójstwo, gdy słyszy głos dzwonów rezurekcyjnych, którym towarzyszy wieść: Chrystus zmartwychwstał. Wspomnienie tego, czym niegdyś była dla niego wiara, przywraca mu odwagę istnienia.

I dalej:

Wybawiony od wypicia trucizny Faust spaceruje wraz z Wagnerem wśród świętujących. Tego samego dnia dochodzi też do nieuchronnego spotkania uczonego z Mefistofelesem. W trakcie rozmowy z Wagnerem Faust dostrzega czarnego pudla, który od pewnego czasu idzie ich śladem. W kolejnej scenie pies okazuje się diabłem. Wtedy właśnie, zapytany kim jest, odpowiada słynnym zdaniem, najczęściej tłumaczonym jako: „Jam częścią tej siły, która wiecznie zła pragnąc, wiecznie dobro czyni”.

C.S. Lewis, „Lew, czarownica i stara szafa”

Motyw zmartwychwstania (w tym wypadku dosłowny) znajdziemy też, rzecz jasna, w powieści otwierającej serię „Opowieści z Narnii” – „Lew, czarownica i stara szafa”. Lewis miał uważać, że części religijnych opowieści z jego dzieciństwa brak twórczej iskry. Pisarz chciał przepisać poznane historie i nasycić je magicznym, fantastycznym klimatem. Symbolika religijna odgrywa tym samym niezwykle istotną rolę w uniwersum, czego najlepszym przykładem jest Aslan, literackie odzwierciedlenie Chrystusa.

Lew godzi się na okrutną śmierć z rąk Białej Czarownicy i podległych jej bestii, by finalnie powstać ze zmarłych. Trudno o bardziej czytelne nawiązanie do pasji Chrystusa. Co więcej, samo przygnębienie Aslana w rozdziale opisującym jego śmierć oddaje cierpienie Jezusa w ogrodzie w Getsemani, gdy zdaje on sobie sprawę z nadchodzącego ukrzyżowania.

Choć Lewis wyraźnie wskazuje na powiązanie tej części fabuły z celebrowanym przez chrześcijan Zmartwychwstaniem Pańskim, obie historie różnią pewne elementy składowe. Pisarz wyjaśniał, że przeniesienie znanej z Ewangelii historii do nowego otoczenia nie byłoby wystarczające. W liście z 1954 roku pisał: „Załóżmy, że istniała kraina taka jak Narnia i że Syn Boży, który stał się Człowiekiem w naszym świecie, stał się tam Lwem. A potem wyobraźmy sobie, co by się wydarzyło”.

Wielkanocne motywy znajdziemy też choćby we „Wściekłości i wrzasku” Williama Faulknera czy w „Wielkanocnej paradzie” Richarda Yatesa. Wzorowana na stojącym przed Piłatem Jezusie postać Jeszui to z kolei istotna część „Mistrza i Małgorzaty”. Opowieść o biblijnej Jerozolimie wpleciona jest w wydarzenia moskiewskie. W tym przypadku mamy jednak do czynienia ze swoistą sekularyzacją Ewangelii.

Jakie książki dodalibyście do zestawienia? Czekamy na wasze komentarze!

[kw]