Historia Mesjasza, czyli Chrystus w różnych odsłonach filmowo-literackich

Boski, choć ludzki – ewangeliczne dzieje Jezusa

Historia Chrystusa znana jest z kart Ewangelii, które przez stosunkowo długi czas, bo aż do epoki oświecenia, funkcjonowały jako dokładna relacja historyczna. I tak też, zgodnie z przekazem znanym z Nowego Testamentu, Jezus przyszedł na świat w żydowskiej rodzinie, jako syn dziewicy Marii poślubionej Józefowi. Miejscem jego urodzenia jest Betlejem, a od czasów panowania papieża Jana I, zaczęło się liczyć naszą erę właśnie od pojawienia się Mesjasza.

Jezus, w swoim nauczaniu posługujący się językiem aramejskim, funkcjonował jako wędrowny nauczyciel. Kaznodzieja, mistrz i filozof, który przyjmował funkcję apokaliptycznego proroka, uzdrowiciela, myśliciela. Tak naprawdę istota jego nauczania przedstawiona została w tak zwanym kazaniu na górze, zawartym w dwóch nieco różnych wersjach w Ewangelii Mateusza i Ewangelii Łukasza. Jednak historia Jezusa znana jest nie tylko z kart literackich dzieł spisanych przez apostołów.

Ben Hur, Nie-boska komedia, czyli kanon

Jezus Chrystus, jako figura literacka, został utrwalony w licznych pozycjach z kanonu literatury – tak polskiej, jak i światowej. Dość powiedzieć, że obraz Mesjasza utrwalił się na przykład w wielkiej powieści historycznej „Ben Hur” autorstwa amerykańskiego pisarza Lewisa Wallace’a, na podstawie której zrealizowano oscarowy film w reżyserii Williama Wylera z niezapomnianą rolą Charltona Hestona. Z kolei Zygmunt Krasiński w „Nie-boskiej komedii” przedstawił Jezusa, który pojawia się w scenie zamykającej dramat, jako zwycięzca ukazany w wielkiej chwale. Ale nie tylko.

Bo warto w tym kontekście przywołać Ewangelię według Jezusa Chrystusa spisaną piórem José Saramago, laureata nagrody Nobla, twórcy „Miasta Ślepców”. Wspomniana ewangelia jest powieścią, która inspiruje i prowokuje, ale nie chce obrażać. Uznawana za bodaj najbardziej kontrowersyjną powieść Saramago, jest złączeniem autobiografii Jezusa, w której ukazano wielkość poświęcenia i wymagań Boga, każe się zastanawiać nad sensem ofiary Chrystusa i określa naturę szatana jako kusiciela, intryganta i manipulatora.

Twórczyni wampirów napisała o życiu Chrystusa

Nieśmiertelne dzieci nocy. Istoty nie z tego świata, które pragną wolności. Wampiry. Demoniczni bohaterowie znani z kart „Drakuli” Brama Stokera, a także „Kronik wampirów” Anny Rice. Okazuje się, że amerykańska autorka specjalizująca się przede wszystkim w literackiej grozie, utrwaliła również niezwyczajny obraz życia Jezusa.

W czasie religijnego nawrócenia i powrotu do chrześcijańskich korzeni, Anne Rice jasno zadeklarowała, że jej dotychczasowa egzystencja była pozbawiona większego znaczenia. Stąd też potem pojawiła się chęć, aby w sztuce słowa pisać z dedykacją dla Boga. I tak właśnie powstała historia z cyklu „Chrystus Pan”. W pierwszym tomie, czyli „Wyjściu z Egiptu”, akcja rozpoczyna się w momencie, gdy siedmioletni Chrystus wyrusza wraz z rodzicami z Egiptu do Nazaretu. Literacka wizja została następnie kontynuowana w „Drodze do Kany”.

W zbeletryzowanej formie odzwierciedlono życiową drogę Chrystusa – obejmuje rok przed chrztem w Jordanie i kończy się cudem w Kanie Galilejskiej. Książki Rice stanowią połączenie powieści historycznej z apokryficznymi ewangeliami, w którym autorka przedstawia Jezusa jako mistyka, uzdrowiciela, proroka, ale także zwyczajnego chłopca z krwi i kości

Biblijna wymowa, diabelska fantastyka – „Mistrz i Małgorzata”

Powieść o niezwykłej wymowie – jest tu Moskwa lat 30. XX wieku, a także historia z czasów Jezusa. Na kartach najsłynniejszej książki Michaiła Bułkahowa odnajdziemy motywy kulturowe, które odnoszą się do władzy, religii, a szerzej – po prostu duchowości skonfrontowanej z materialistyczną wizją świata. Filozofia rosyjskiego twórcy ukazuje nam złożoną, symboliczną rzeczywistość, w której uobecnił się również Jezus Chrystus.

Choć w powieści znany jest jako Jeszua, wędrujący filozof, który nie przypomina znanego z Biblii proroka. Głoszący ważne, bezkompromisowe deklaracje mówiące o tym, że wszelka władza jest gwałtem, zadawanym ludziom, i że nadejdzie czas, kiedy nie będzie władzy ani cesarskiej, ani żadnej innej. Moralny konflikt pomiędzy Jeszuą a Piłatem odnosi się do tego, jak rozumiemy władzę – ludzką i boską – oraz czym jest idea sprawiedliwości. Postać inspirowana Chrystusem jest zdecydowanie bardziej namacalna, rzeczywista, niż to, co znamy z religijnych podstaw chrześcijaństwa.

Superbohater, czyli Biblia w komiksie

Co stanowi istotę bohaterstwa? Czy każde poświęcenie wymaga ofiar? Wreszcie, w jaki sposób oddać charakter przypowieści, niezwykle symbolicznych, wieloznacznych, opartych o uniwersalne prawdy? Okazuje się, że biblijne historie mogą stać się podstawą komiksowej narracji. Przekonuje o tym Sergio Cariello, rysownik znany ze współpracy z takimi gigantami jak Marvel Comics oraz DC Comic. Zarówno w sferze literackiej jak i graficznej, komiks ten daleki jest od większości religijnych książek, w których nie brakuje idyllicznych przedstawień i pastelowych kolorów.

„Biblia. komiks” to nowocześnie ilustrowana książka, która też jest swoistą opowieścią o Superbohaterze i o tych, którzy stają się do Niego podobni, dzięki temu, że Mu zaufali. Wiara – jak przekonują twórcy komiksu – jest jedną z najbardziej fascynujących przygód, obfituje w zaskakujące zwroty akcji i nie brak w niej zagrożeń.

„Pasja”, czyli filmowe przedstawienia Jezusa

Film w reżyserii Mela Gibsona rejestruje i odtwarza dwanaście godzin w życiu Jezusa poprzedzających jego ukrzyżowanie. Zdradzony przez Judasza Iskariotę, Chrystus zostaje aresztowany i zabrany do Jerozolimy, gdzie arcykapłani oskarżają go o bluźnierstwo i skazują na śmierć. Kinowy obraz, bardzo realistyczny, jeśli chodzi o charakter i bezkompromisowe przedstawienia scen, spotkał się z żywą dyskusją na temat ukazywania postaci biblijnych.

Scenariusz filmowego widowiska został zrealizowany na podstawie zapisów z czterech Ewangelii oraz wizji Anny Katarzyny Emmerich zawartych w dokumencie „Żywot i bolesna męka Pana naszego Jezusa Chrystusa i Najświętszej Matki Jego Maryi”. Co ciekawe, dla zwiększenia realizmu i sugestywności dzieła, kwestie aktorów wypowiadane zostały wypowiadane wyłącznie w historycznych językach używanych w czasach życyia Chrystusa, a więc w aramejskim, hebrajskim i łacinie.

W niezwykły sposób do tematyki ostatnich chwil z życia Mesjasza podszedł również Martin Scorsese, który zrealizował „Ostatnie kuszenie Chrystusa”. Akcja dramaturgiczna rozpisana jest w bardzo interesujący sposób, bo oto tuż przed śmiercią Jezus staje przed wyborem: umrzeć na krzyżu i wypełnić swoje przeznaczenie lub bez żadnych poświęceń pozostać zwykłym człowiekiem. Boskość i człowieczeństwo, sacrum i profanum, moralne dylematy, egzystencjalny obraz wybrańca. Taki jest również artystyczny przykład w oparciu o biblijne historie. I jest to przykład adaptacji, bo filmowa historia bazuje na „Ostatnie kuszenie Chrystusa” Nikosa Kazandzakisa.

Sekrety, poezja i nowoczesność, czyli Jezus Chrystus w popkulturze

Ale trzeba też pamiętać, że Chrystus pojawia się w różnych wariantach w autorskich dziełach, wydawać by się mogło, na pierwszy rzut oka w sposób zaskakujący. Czasami w bardziej, czasami mniej dosłowny sposób, choćby przez intertekstualne nawiązania, dopowiedzenia, cytaty, sugestie...

Bo weźmy chociażby Ryszarda Kapuścińskiego, wybitnego reportażystę, który zrealizował historię znaną pod tytułem „Chrystus z karabinem na ramieniu” – jest to zbiór reportaży z Bliskiego Wschodu, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Bohaterami są Palestyńczycy, Syryjczycy, Libańczycy, Jordańczycy i Żydzi, partyzanci Mozambiku i Salwadoru. Chrystus jest zaś postacią symboliczną, definiującą prawdę, dobro, ale także cierpienie uobecnione w człowieku.

Znany jako prorok, uzdrowiciel, wędrowny filozof, cieśla i kaznodzieja. Jezus z Nazaretu, centralna postać religii chrześcijańskiej, przez wiernych uznawany za Boga. Święta Wielkanocne to dobry czas, aby zastanowić się, jak obraz Chrystusa wyłania się z wielkich powieści, opowiadań, słowem – książek, a także filmowych adaptacji literatury.