„Na dobrą sprawę z biegiem czasu konflikt ten zaczął przypominać Dzień Świstaka, bo starcia o jakąś łąkę porośniętą wysoką trawą, jakiś kawałek dżungli czy jakieś pole ryżowe powtarzały się już nawet nie miesiąc w miesiąc, ale rok w rok, a w dodatku na końcu nie czekała żadna wspaniała nagroda pod postacią Andie MacDowell”.

Wojna w Wietnamie, jak żaden inny konflikt, zawładnęła masową wyobraźnią. Nakręcono o niej niezliczone filmy i napisano wiele książek. Konflikt ten stał się prawdziwym źródłem inspiracji dla twórców kultury. Dlaczego tak się stało? Czym wyróżniała się wojna w Wietnamie na tle innych wojen, toczonych na całym świecie? Co takiego było w tym konflikcie, że do dziś nie przestaje on fascynować i wywołuje bardzo silne emocje?

Oczywiście odpowiedź na te pytania nie będzie możliwa, jeśli nie poznamy przebiegu samej wojny. Umożliwia nam to fantastyczna publikacja pod tytułem „Wietnam. Epicka tragedia 1945 – 1975”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Literackiego. Jej autorem jest Max Hastings, znany brytyjski dziennikarz, pisarz i historyk. Jego najnowsza praca to prawdziwe „opus magnum”. Książka liczy sobie bowiem prawie tysiąc stron (bez przypisów) i na pierwszy rzut oka może przerażać swoją objętością. Jednak jej lektura rozwiewa te obawy. Wszystko za sprawą stylu autora. Max Hastings napisał książkę o wojnie w Wietnamie, którą czyta się niczym fascynującą powieść. Plastyczny język, realistyczne opisy, obiektywizm i dogłębne opisanie konfliktu – wszystko to sprawia, że czytelnik otrzymuje prawdziwie porywającą lekturę.

Autor kreśli krótką historię Wietnamu, aby możliwie płynnie wprowadzić w opisywany temat. Sporo miejsca poświęca okresowi francuskiemu. Był to bowiem jeden z bezpośrednich powodów wybuchu konfliktu. Francja zlekceważyła swoje kolonie, co już wkrótce miało przynieść opłakane skutki. Prawdziwą katastrofą były lata 1944-1975, kiedy to co najmniej milion Wietnamczyków zmarło z głodu. Nędza, którą cierpieli zwykli mieszkańcy, miała być wspólna dla wszystkich czasów i reżimów. Niezależnie, kto sprawował władzę, chłopi i robotnicy wiedli życie na granicy śmierci. Komuniści jednak – jak wszędzie – mieli pewne niepodważalne atuty. Przede wszystkim mocno rozwinięta propaganda, która trafiała do prostych Wietnamczyków. Wielu z nich przekonało się o tym, czym tak naprawdę jest komunizm, gdy było już o wiele za późno.

Francja ostatecznie straciła kontrolę nad Wietnamem. Kraj ogłosił niepodległość. Był to prawdziwy początek kłopotów. Prawdziwym przełomem było zaangażowanie się w wojnę Stanów Zjednoczonych. Rozpoczęła się trwająca trzy dekady wojna, w której życie mogło stracić nawet trzy miliony ludzi.

Stany Zjednoczone wsparły oczywiście reżim na południu. Cel był prosty – wygrać z komunistami z północy i zatrzymać ich marsz po władzę. Jednak – co niemal na każdej stronie udowadnia lektura książki – USA popełniły w tej operacji całą masę błędów. Krwawe walki, toczone w skrajnie niesprzyjających okolicznościach były czymś, na co przygotowany był mało który Amerykanin. Mimo ogromnych sił i środków finał był żałosny. Stany Zjednoczone wycofały się z Wietnamu, a nad całym krajem władzę przejęli komuniści. Była to być może największa katastrofa militarna, polityczna i wizerunkowa w całej historii USA.

Jak wojna w Wietnamie była odbierana przez ówczesnych Amerykanów? Czy istotnie doprowadziła ona do upadku jednego z prezydentów? Czy prawdą jest, że amerykańscy żołnierze nie cieszyli się wsparciem we własnym kraju? Jaka była przyczyna zaangażowania USA w wojnę? Dlaczego Waszyngton ze swojego sojusznika uczynił Ngo Dinh Diema? Czy można powiedzieć, że Wietnam był amerykańskim problemem stworzonym przez samych Amerykanów?

Dla wielu czytelników z pewnością zaskoczeniem będzie fakt, że autor bardzo ostro pisze o Wietnamie Północnym i Południowym jako o „bliźniaczych tyraniach”. Hastings niczego nie upiększa ani nie idealizuje. Oddaje cały tragizm Wietnamczyków, przypominając nam, że to oni byli głównymi ofiarami tej wojny. Pisze wprost o krwawych starciach, stosowanych przez obie strony torturach i okrucieństwach. Wojna wyłaniająca się z jego książki jest brudna, pełna głodu, błota, chorób i beznadziei. Jej wynik każe stawiać odważne pytania o jej sens i amerykańskie zaangażowanie. Jest to także świetne studium komunistycznej ideologii, która wszędzie zaczyna się tak samo – najpierw jest obietnica raju na ziemi, a rzeczywistość przynosi totalitarne rządy i masowy terror.

„Wietnam. Epicka tragedia 1945 – 1975” to wyczerpujące studium jednego z najbardziej dramatycznych konfliktów na świecie. Autor opisuje każdy możliwy aspekt wojny. Pozycja obowiązkowa dla wszystkich zainteresowanych tematem. To tytuł naprawdę godny polecenia.

Wojciech Sobański