Już po pierwszej przeczytanej stronie dowolnej książki wiem, czy dany pisarz ma warsztat, czy też jest zwykłym rzemieślnikiem – co wcale nie musi być wadą, odnoszę się jedynie do szeroko rozumianego stylu. Talent w dzisiejszych czasach przestał uchodzić za coś nadzwyczajnego, przez co często go nie dostrzegamy. Brodzimy w przeciętnej literaturze, zachwycając się kontrowersjami i liczeniem, ile razy główny bohater użył brzydkiego słowa. Kiedy książka zmusza nas do myślenia, to z obrzydzeniem rzucamy ją na bok, licząc na to, że nikt tego nie zauważy – w końcu nie chcemy wyjść na ignorantów. Co gorsza, jeśli nie rozumiemy danej pozycji, to wyśmiewamy ją, piszemy, że autor chyba przesadził z dopalaczami, gdyż stworzył nie literaturę, a jakieś popłuczyny. Niestety, ale – zgodnie z prawem Kopernika–Greshama – gorszy pieniądz zawsze wypiera lepszy. Tyczy się to najwyraźniej również książek.

Beatty’ego należy pochwalić za język, można za fabułę – ale nie trzeba, gdyż fabuła jest jakby wciśnięta na siłę – a na pewno za poczynione obserwacje. Czytanie „Slumberlandu” przypomina trochę golenie się brzytwą (i to na sucho). Każda kolejna strona, każde kolejne zdanie sprawiają, że bezkompromisowość autora wywołuje nie tylko coraz większe uczucie dyskomfortu, ale i czujemy się, jakby ktoś wylał na nas wiadro pomyj. To, że głównym bohaterem jest Afroamerykanin, tak naprawdę nic nie zmienia. Liczne obserwacje poczynione na kartach powieści dotyczą każdego z nas i tylko przez własny wstyd nigdy się do tego nie przyznamy. W końcu lepiej być krystalicznie byle jakim („z twarzy był podobny zupełnie do nikogo”, jak mawiali w „Misiu” Barei), niż nabrać jakichkolwiek wyrazistych cech osobowościowych i ryzykować generowanie konfliktów czy powszechnego oburzenia.

DJ Darky, czyli nasz główny bohater, na pewno nie przejmuje się czymś tak prozaicznym, jak opinia na swój temat. Żyje tak, jak chce, i robi to, co chce. A to, że ma pamięć fonograficzną – czyli pamięta każdy zasłyszany w życiu dźwięk – tylko mu ułatwia pracę jako kompozytora, a także wieczorowego odtwarzacza muzyki. Bo Darky się nie łudzi, że jego praca polega na czymś innym. Dopiero jako kompozytor realizuje swoją misję na tym świecie. Tak więc kiedy tworzy idealny, wręcz perfekcyjny beat, postanawia znaleźć legendarnego Szwę i wyrusza do Berlina, gdzie podobno genialny jazzman wegetuje. Przecież ktoś do podkładu muzycznego musi zagrać.

W Republice Federalnej Niemiec sprzed czasów upadku muru berlińskiego widok Afroamerykanina jest czymś naturalnym i jednocześnie egzotycznym. I Beatty właśnie o tym pisze. Konfrontuje Wschód z Zachodem, porównuje amerykańskie pałowania na chodniku z europejskim marzeniem o spędzeniu nocy z czarnoskórym mężczyzną, zestawia kulturę, marzenia, pragnienia, obyczaje, a nawet i podejście do religii czy rasizmu. Nie szczędzi nikogo i niczego, gdyż taki już jako pisarz jest. Ostry, wulgarny, krnąbrny, bezczelny i pewny siebie. I to się udziela czytelnikowi, który albo pokocha ten styl, albo stwierdzi, że to nie dla niego. Tak więc każda negatywna recenzja na temat tej książki tylko potwierdzi tezę, że niektórzy po prostu nie dorośli do dobrej literatury. I w sumie to mi ich nie jest nawet szkoda.

Może powinienem całą recenzję napisać inaczej. Zwrócić większą uwagę na fabułę, skupić się na rasizmie. Tylko że to, co najciekawsze w tej powieści, jest – rzecz jasna – napisane między wierszami. Tak więc nie ma znaczenia, co napiszę, gdyż i tak musicie sięgnąć po „Slumberland”. Żebyśmy się dobrze zrozumieli – musicie, a nie powinniście. Tutaj nie ma wyboru. Co więcej, to na pewno nie jest lektura na jeden raz. Beatty tworzy coś, co chce się wziąć w leniwy niedzielny poranek. A to już prawdziwy wyczyn.

Michał Wnuk