„- Czasami ukrywamy to, czego ludzie chcą – stwierdził. – Czasami mówimy, że kogoś nie ma, chociaż jest obecny.
Zapytałem, skąd się wzięło takie oszukiwanie.
- Od siedmiu tysięcy lat – odparł Sami – zawsze jest jakiś dyktator. Zawsze się boimy. Nie ufamy sobie nawzajem”.

Egipt – z naszego punktu widzenia, to kraj egzotyczny. Kojarzymy go głównie z wakacyjnymi wyjazdami. Z drugiej jednak strony, gdyby zapytać kogoś o skojarzenia z Egiptem to jednym tchem wymieniłby: faraon, piramidy, sfinks. Sam pamiętam temat jednej z lekcji historii: „Egipt darem Nilu”. Wszystko to prawda, są to jednak uproszczenia i pewne skróty myślowe. Odnoszą się głównie do historii Egiptu – tyle wspaniałej, co tajemniczej. Kraj ten od zawsze fascynował: hieroglify, wspaniałe budowle, piramidy, które do dziś raz po raz są przyczynkami do różnych spiskowych teorii.

Czy jednak wiemy coś o współczesnym Egipcie? Czym żyje ten kraj? Jakie problemy mają jego mieszkańcy? Jakie przed Egiptem i Egipcjanami rysują się perspektywy na przyszłość? Na te i wiele innych pytań przynosi odpowiedź znakomity reportaż Petera Hesslera pod tytułem „Pogrzebana. Życie, śmierć i rewolucja w Egipcie”. Ukazał się on nakładem wydawnictwa Czarne. Autor to znany amerykański pisarz i dziennikarz, laureat licznych literackich nagród.

Reportaż otwiera kalendarium dziejów Egiptu oraz kalendarium tak zwanej arabskiej wiosny w Egipcie. To właśnie arabska wiosna jest punktem wyjścia tej opowieści. Pierwszy jej dzień w kraju faraonów to dwudziestego piątego stycznia 2011 roku. Wychodząc od tej rewolucji, autor rysuje przed czytelnikami złożony, fascynujący i wielowymiarowy obraz Egiptu. Pisze o jego teraźniejszości, przeszłości i perspektywach na przyszłość. Robi to w sposób bardzo ciekawy i interesujący dla czytelnika.

Hessler mieszkał w Egipcie kilka lat. Wynajmował mieszkanie w bloku, w zwykłej dzielnicy. Zaprzyjaźnił się z wieloma zwykłymi Egipcjanami, którzy byli jego przewodnikami po tym niezwykłym kraju. Pomagali mu zrozumieć jego specyfikę. Opowiadali o jego tradycjach. Dzielili się swoimi spostrzeżeniami i przemyśleniami. Autor z niektórymi z nich spotykał się niemal codziennie. Toczył z nimi długie rozmowy, spożywał posiłki, pił tak ważną w kulturze egipskiej herbatę. Dochodził przy tym do zdumiewających odkryć i wniosków.

Z czystym sumieniem mogę powiedzieć, że po skończonej lekturze książki moja wiedza o kraju, będącym darem Nilu, znacznie się pogłębiła. Nie zdawałem sobie sprawy z tego, jak młode jest społeczeństwo tego państwa. Mimo to słynna Arabska Wiosna zatrzymała się w tym kraju niejako w połowie. Dlaczego tak się stało? Sporą rolę odegrał tu religia i tradycja. W Egipcie niezwykle konserwatywne jest podejście do rodziny, zwłaszcza roli kobiety w społeczeństwie. Ma to bardzo dalekosiężne konsekwencje. Egipskie kobiety, nawet bardzo dobrze wykształcone, nie pracują po wyjściu za mąż. Odciska to piętno na funkcjonowaniu wielu firm i całego rynku pracy. Nie zdawałem sobie sprawy z dużej obecności Chińczyków w tym kraju. Trudnią się oni wieloma zajęciami, a spore sukcesy odnoszą w handlu... bielizną. Dlaczego? Uważna lektura przynosi odpowiedź na to pytanie.

Sporo miejsca w książce zostało poświęcone także polityce. Nie może być inaczej, skoro autor sporo miejsca poświęca rewolucjom, które przynosiły zmianę władzy w kraju. Pierwsza z nich położyła kres rządom Hosniego Mubaraka, kolejna oznaczała koniec prezydentury Mursiego. Władzę przejął Sisi, dotychczasowy minister obrony. Mimo to polityczna rzeczywistość niewiele się zmieniała. Chciałoby się powiedzieć, łatwiej obalić dyktatora niż zmienić egipską duszę. Dlaczego Egipcjanie mają niewielkie zaufanie do demokracji? Dlaczego tak trudno zbudować jest sprawnie działające instytucje państwowe? Dlaczego w kraju wiele rzeczy nie działa albo działa bardzo słabo?

Egipt z reportażu to kraj, który nie ma jednego oblicza. Spoglądamy na niego nie tylko oczami autora. Patrzymy na Egipt przez pryzmat ulicznego śmieciarza czy homoseksualisty, który wyemigrował do Niemiec. Kraj faraonów to także miejsce niezwykłych odkryć archeologicznych, czasem bardzo zaskakujących badaczy. Okazuje się, że o okresie faraonów ciągle nie wiemy wszystkiego i być może nigdy się nie dowiemy.

„Pogrzebana. Życie, śmierć i rewolucja w Egipcie” to niezwykle ciekawy reportaż. Z całą pewnością pokazuje on Egipt inny od tego z katalogów biur podróży. Przeczytamy o kraju, który trwa w skomplikowanej teraźniejszości, nieustannie spogląda w przeszłość i nieśmiało patrzy w przyszłość. Zachęcam do lektury.

Wojciech Sobański