Uwielbiam gry strategiczne. Wymagają ode mnie nie tylko myślenia dwa kroki naprzód, lecz także uwzględniania wielu okoliczności, nieraz całkiem ze sobą sprzecznych. Jednymi z moich ulubionych gier są te spod szyldu „Europa Universalis”, wyprodukowanych przez szwedzką firmę Paradox Interactive. Najnowsza (ale nie nowa, gdyż wydana w 2013 roku), czwarta odsłona oferuje graczom możliwość kontrolowania dowolnego państwa na świecie między 1444 a 1821 rokiem. Jako zarządca/władca sprawujemy pieczę nad dyplomacją, handlem czy armią, tym samym przeważnie diametralnie zmieniając historię. Możemy więc obserwować, jak Rosja zostaje stłamszona przez Persów, a także spróbować zawiązać unię personalną pomiędzy Rzeczpospolitą a Austrią.

Gra dostarcza wielu godzin rozrywki i można się z niej wiele dowiedzieć, nie należy jednak rezygnować z poznawania własnej historii z bardziej pewnych źródeł. Polacy bardzo dużo wiedzą o drugiej wojnie światowej, której wspomnienie jest jeszcze dość świeże, oraz o czasach tak zamierzchłych, że mało kogo interesują – w końcu zarówno szkołę podstawową, jak i gimnazjum oraz szkołę średnią rozpoczynało się od omówienia antyku. Z kolei lata rozbicia dzielnicowego czy początków panowania Jagiellonów są omawiane bardzo ogólnie, przez co niejednokrotnie w naszych głowach powstaje fałszywy obraz historii, która co do zasady powinna być bezsporna. Tym lepiej, gdy mamy możliwość przyjrzenia się losom naszego państwa nie od środka, a z zewnątrz. I tym właśnie jest dzieło Frosta – próbą obiektywnego spojrzenia na relacje polsko-litewskie.

„Oksfordzka historia unii polsko-litewskiej. Tom I. Powstanie i rozwój” obejmuje lata 1385-1569 i – należy to zaznaczyć z całą stanowczością – nie jest historią państwa. Jest tylko i wyłącznie historią specyficznej relacji pomiędzy dwoma narodami. Nie uświadczymy więc tutaj kwiecistych opowieści o wojnach i dworskich intrygach. Autor w pierwszej kolejności skupia się na otoczeniu polityczno-prawnym Polski w przededniu zawarcia unii z Jagiellonami, a następnie omawia wszystkie istotne dla wzajemnych relacji okoliczności. Śmiało wchodzi w polemikę ze znanymi historykami oraz przedstawia trudne relacje z Prusakami czy Żmudzinami. Interesująca jest zwłaszcza końcówka pierwszego tomu, w której autor opisuje kontrowersyjne zachowanie Zygmunta Augusta, dzięki któremu ostatecznie doszło do zawarcia unii w Lublinie. Co nie zmienia faktu, że cała pozycja broni się jako wnikliwa analiza wydarzeń pomiędzy unią krewską a lubelską.

Nie ma co jednak wchodzić w szczegóły, gdyż autor w przedmowie dokładnie objaśnia, na jakim efekcie mu zależało. Skupię się więc na czymś innym. Przede wszystkim nie jest to książka dla laików. Powiem więcej, niekoniecznie jest to książka dla ludzi interesujących się historią. Trzeba jednak pamiętać, że wytrwałość i zaangażowanie zostaną nagrodzone. Niejednokrotnie byłem zaskakiwany nie tylko przystępnością przytaczanych faktów (pomimo wielkiej drobiazgowości autora, co w przypadku historyka nie jest rzecz jasna niczym złym), ale również ich kompletnie odmienną interpretacją. Pomijając już fakt, że wysoki poziom uogólnienia, który pamiętam ze szkoły, nie raz i nie dwa okazywał się zwyczajnie fałszujący obraz ówczesnej rzeczywistości. Dlatego zachęcam do wyrobienia sobie własnego zdania i zapoznania się z tym jakże obszernym tomiszczem.

Ponadto zachowanie ówczesnej szlachty momentami mocno przypominało zachowanie współczesnych związków zawodowych. Wychodzi na to, że dobry szantaż od czasu do czasu przynosił (i przynosi) pożądane efekty. Oczywiście oprócz tego zawsze ważne było dobro państwa i władcy, jednak trudno się oprzeć wrażeniu, że każda wojna czy podniesienie podatków były wykorzystywane przez szlachtę do osiągnięcia własnych partykularnych korzyści. I chociaż kiedyś władcy należał się szacunek, teraz widzimy powszechny upadek obyczajów i roszczeniowość w pełnym zakresie. Duch demokracji szlacheckiej nie do końca więc zanikł wraz ze szlachtą i rozbiorami.

Poznawanie historii naszego kraju wciąż stanowi dla większości Polaków wyzwanie i konieczność zmierzenia się z niewiarygodnym nudziarstwem (teoretycznie). Wiem, że „historia uczy, że ludzkość niczego się z niej nie nauczyła” (dzięki, panie Hegel, za tak skondensowaną dawkę pesymizmu), ale warto czasem (niekoniecznie często) kupić jakąś pozycję i rozszerzyć swoje horyzonty. Ze swojej strony dodam, że to wielka przyjemność czerpać wiedzę z tak skrupulatnego i fachowego dzieła, jak „Oksfordzka historia unii polsko-litewskiej”, dlatego z niecierpliwością czekam na jej drugi tom.

Michał Wnuk