Ruch demokratyczny stał w obliczu poważnego dylematu. Nie można było uchylić się od negocjacji z komunistami, ale nie wolno było także w imię ugody przekreślić takich wartości jak wolność, prawda i sprawiedliwość.

Okrągły stół – bez wątpienia jeden z symboli upadku komunizmu i narodzin III Rzeczpospolitej. Bez wątpienia również jedno z bardziej kontrowersyjnych wydarzeń w najnowszej historii Polski. Wielu historyków i publicystów ciągle spiera się o ocenę rozmów przy okrągłym stole. Wtórują im politycy z dwóch największych obecnie partii.

Jedni widzą w okrągłym stole dowód odpowiedzialności PZPR i opozycji, dzięki któremu nie doszło w Polsce do rozlewu krwi. Inni sądzą, że było to narzędzie służące komunistom do tego, aby „suchą nogą” przejść do nowego systemu i zagwarantować sobie odpowiednie przywileje.

Jak było naprawdę? Jak wyglądały rozmowy przy okrągłym stole? Czego dotyczyły i jakim wynikiem tak naprawdę się zakończyły?

Na wszystkie te pytania odpowiada książka Jana Skórzyńskiego pod tytułem „Okrągły stół. Wynegocjowany koniec PRL”. Publikacja ukazała się nakładem wydawnictwa Znak Horyzont. Jej autor to historyk i politolog. W PRL-u zaangażowany był po stronie opozycji. Napisał wiele książek, m.in. „Zadra. Biografia Lecha Wałęsy”.

„Okrągły stół” to opracowanie kompleksowo omawiające podejmowane zagadnienie. W dziesięciu rozdziałach czytelnik szczegółowo śledzi drogę, jaką PZPR i opozycja przeszli, aby takie rozmowy były w ogóle możliwe.

Skórzyński swoje rozważania zaczyna od omówienia głośnej książki „Takie czasy… Rzecz o kompromisie”. Opozycja zastanawiała się, czy w Polsce możliwy jest jakiś kompromis z władzą. Czy można podjąć współpracę z komunistami?

Sprzyjały temu okoliczności zewnętrzne – wybór Gorbaczowa na sekretarza generalnego partii komunistycznej w ZSRR i zapoczątkowane przez niego reformy.

Fatalna sytuacja gospodarcza w kraju i niepokoje społeczne niejako zmusiły komunistów do podjęcia rozmów. Obie strony podchodziły do siebie z dużą rezerwą, co szczegółowo omawia autor. Stąd też poszukiwanie jakiegoś pośrednika. Rolę tę spełnił Kościół, który podjął się mediacji mającej doprowadzić do rozmów, a następnie był ich obserwatorem i – przynajmniej domyślnie – gwarantem.

Jan Skórzyński w swojej książce szczegółowo opisuje kto – i o czym – rozmawiał przy okrągłym stole. Pokazuje, jak trudne i złożone były negocjacje. Podpisane porozumienie liczyło dwieście siedemdziesiąt jeden stron i „zawierało niemal tyle samo zgodności, co rozbieżności”. Mimo wszystko stanowiło zupełny przełom. Stąd też autor wprost pisze i przypomina, że „demontaż żelaznej kurtyny rozpoczęto w Warszawie”.

„Okrągły stół” to książka dla każdego, kto interesuje się najnowszą historią Polski. Warto przeczytać o wydarzeniu, które stało się fundamentem III RP.

Wojciech Sobański