"Zapiski na marginesach"

Przeciętny Polak - zdaniem Przemysława Chwały - ma nader skromną wiedzę na temat krajów Azji Centralnej, a w szczególności Kirgistanu (w przeciwieństwie do przeciętnego Kirgiza, który o Polsce wie całkiem sporo). Cóż... To bardzo prawdopodobne. Myślę jednak, że wynika to raczej z powszechnej, skutecznie podsycanej przez wszelkiej maści rządzących, niechęci do tego, co w jakiś sposób wiąże się z Rosją. Innymi słowy: interesujemy się państwami, które - tak, jak my - stoją po drugiej stronie barykady i podejmują walkę (choćby słowną) z imperialistycznymi zakusami rosyjskimi. Kirgistan to kraj wprawdzie niepodległy, ale dość ściśle związany z Federacją Rosyjską, czy też - jak przyjęło się mówić w naszym kraju - "państwem Putina". Ponadto cień dawnego Bloku Wschodniego przysłania - ku uciesze wszelkiej maści propagandystów - współczesność. Patrzy się na te kraje jedynie (z naciskiem na to słowo) przez pryzmat przeszłej historii i na jej podstawie próbuje się stworzyć obecny obraz. Jest to postawa bardzo wygodna, ale też dość odbiegająca od rzeczywistości i niezbyt - delikatnie mówiąc - praktyczna. Od upadku Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich minęło już dwadzieścia sześć lat. Warto spojrzeć na kraje Azji Centralnej świeżym okiem, z nowej perspektywy.

I to właśnie robi Chwała w "Obłokach Fergany". Dzieli się z czytelnikami swoimi wrażeniami z podróży po Kirgistanie, Uzbekistanie. Punktem wyjścia, a zarazem najmocniejszą stroną jego książki, są własne obserwacje, kontakt i rozmowa z mieszkańcami. Na podstawie ich historii bardzo subtelnie, z niezwykłą wrażliwością, zrozumieniem i sympatią odmalowuje (to chyba najtrafniejsze słowo) obraz przeszłych i teraźniejszych losów Kirgizów, i w znacznie mniejszym stopniu - Uzbeków. W tym miejscu warto wspomnieć, że powyższe cechy nie przesłaniają mu rzeczywistości i nie wpływają na jej zafałszowanie. Przeciwnie, Chwale zależy na ukazaniu czytelnikom pełnej gamy barw. Problemy, z którymy boryka się Kirgistan są problemami większości krajów dawnego Bloku Wschodniego. Próba zbudowania własnej tożsamości narodowej, dążenie do utopijnej wizji demokracji, pauperyzacja ludności, nieumiejętność odnalezienia się we współczesności, naleciałości z dawnego ustroju (biurokracja, łapówkarstwo, układy) - wszystko to powoduje wzrost tendecji nacjonalistycznych, czego efektem jest agresja skierowana przeciwko mniejszościom narodowym, głównie Rosjanom, Uzbekom, ale też przeciwko rządzącym (tulipanowa vel migdałowa rewolucja z 2005 roku, której efektem było obalenie prezydenta Askara Akajewa; czy też rewolucja kwietniowa z 2010 roku - zakończona obaleniem prezydenta Kurmanbeka Bakijewa; obie rewolucje nie położyły jednak kresu nepotyzmowi, korupcji, bezprawiu). Warto w tym miejscu podkreślić, że Kirgistan to kraj sprzeczności. Niechęć do Rosjan, nacjonalizm - przeplata się z tęsknotą za czasami sprzed ogłoszenia niepodległości (jedni tęsknią za czasami, kiedy kirgijski lud prowadził koczowniczy tryb życia, drudzy - chcieliby wskrzeszenia ZSRR).

Polityka, ekonomia stanowią jednak tło do rozważań na temat złożonej osobowości Kirgizów. Chwała podkreśla ich mocne (gościnność, otwartość, optymizm, smykałkę do handlu, przywiązanie do rodziny, przyrody, tolerancję religijną), jak i słabe strony (alkoholizm, niezaradność życiową, która przejawia się w pogodzeniu z losem, akceptacją istniejącego stanu rzeczy, impulsywność, podatność na wpływy innych). Przygody, które przytrafiły mu się w Kirgistanie mogą stanowić przestrogę dla przyszłych wędrowców. Warto pamiętać, że przestępczość w tym kraju ma się całkiem nieźle, zagraniczny turysta musi się mieć zatem na baczności.

Zapiski te miejcami są niespójne, chaotyczne, wątki bywają niedokończone, a sposób ujęcia niejednokrotniei zbyt poetycki, zahaczący o sentymentalizm. Pomimo tych niedoskonałości, cieszę się, że przeczytałam tę książkę. Znalazłam w "Obłokach Fergany" to, czego zabrakło mi w "Dobranoc, panie Lenin" Tiziano Terzaniego. Widać, że Chwała ma zadatki na prawdziwego wędrowca (wędrowca z duszą), potrafi dostrzec piękno w świecie i w ludziach, potrafi też interesująco je przekazać (w książce znajdziemy też fotografie z podróży), poza tym jest też doskonałym słuchaczem cierpliwym, uważnym, wyrozumiałym. Podoba mi się, że autor skupia swą uwagę na zwykłych ludziach, których spotyka na swej drodze, pisze o pięknie i brzydocie, szuka odniesień w przeszłości, by zrozumieć teraźniejszość. Przybliża nas - bez niepotrzebnych uprzedzeń - do tego tak dalekiego, a jednak pasjonujacego kraju.

Impresje... Wrażenia z podróży... Zapiski... Notatki... Na pewno nie reportaż w pełnym tego słowa znaczeniu. Godny polecenia osobom, które w bliższej lub dalszej przyszłości planują podróż do Kirgistanu lub chcą się czegoś nim dowiedzieć, żeby móc zrekompensować się jego obywatelom - wiedzą o ich kraju.

"Zapiski na marginesach"

Przeciętny Polak - zdaniem Przemysława Chwały - ma nader skromną wiedzę na temat krajów Azji Centralnej, a w szczególności Kirgistanu (w przeciwieństwie do przeciętnego Kirgiza, który o Polsce wie całkiem sporo). Cóż... To bardzo prawdopodobne. Myślę jednak, że wynika to raczej z powszechnej, skutecznie podsycanej przez wszelkiej maści rządzących,...