„W zasadzie nie mieli żadnego punktu zaczepienia. Przeworski wiedział, że tego typu zbrodnie, popełniane nieprzypadkowo czy w afekcie, wymagają zupełnie innej specyfiki pracy i podejścia. Zwykle motyw tkwił wtedy gdzieś w bliższej lub dalszej przeszłości, a sprawcę i ofiarę coś łączyło”.

Marek Stelar wyrobił już sobie markę wśród czytelników. Nie może być inaczej zważywszy na fakt, że to właśnie ten autor jest laureatem Nagrody Wielkiego Kalibru z 2023 roku. Sam miałem przyjemność recenzować jego dwie książki z serii o aspirancie Przeworskim, tym chętniej sięgnąłem więc po trzeci tom cyklu. „Milczenie” ukazało się nakładem wydawnictwa Filia i swoim stylem wyraźnie nawiązuje do poprzednich tytułów z tej serii.

Dominik Przeworski wraca do pracy w Szczecinie. Jednak ze zdumieniem stwierdza, że nie lubi już większych miast. Zdecydowanie woli spokojne Nowe Warpno. To właśnie z tą miejscowością postanawia związać swoje życie. Nie chce stracić Natalii, dlatego też postanawia codziennie dojeżdżać do Szczecina do pracy.

Tymczasem los bywa przewrotny. Przeworski nie przypuszcza nawet, że jego pierwsza sprawa w Szczecinie z powrotem skieruje go do Nowego Warpna, gdzie będzie musiał rozwiązać pewne zagadki z odległej przeszłości. Ale nie uprzedzajmy faktów. W jednym ze szczecińskich hoteli zostaje znalezione ciało Helene von Zussow. Była to bogata Niemka, właścicielka firmy deweloperskiej. Szybko okazuje się, że kolejną inwestycję planowała tym razem w Nowym Warpnie. Przypadek? Aspirant Przeworski jest przekonany, że nie. Rozpoczyna śledztwo, które początkowo stoi w miejscu. Z czasem jednak pojawiają się dowody na winę Władeczka Strapki, miejscowego dziwaka. Dlaczego jednak blisko dziewięćdziesięcioletni mężczyzna miałby zabić von Zussow? Czy to możliwe, że tych dwoje – pochodzących z tak różnych przecież światów – coś łączyło? Sprawę komplikuje fakt, że Strapko uparcie milczy.

Jednak Przeworski nie daje za wygraną i postanawia za wszelką cenę dowiedzieć się, co zaszło w Nowym Warpnie tuż po II wojnie światowej i jaki ma to związek z morderstwem. Co odkryje policjant? Czy uda mu się schwytać zabójcę bogatej Niemki? Czy kobieta musiała zginąć? Jeśli tak, to dlaczego? To właśnie pytanie o motyw nie daje Dominikowi spokoju. Czy Strapko mógł mieć motyw?

„Milczenie” to kryminał, w którym akcja nie ma szaleńczego tempa. Marek Stelar pozostaje wierny swojemu stylowi pisania. Olbrzymią rolę w każdej z powieści, których bohaterem jest aspirant Przeworski, odgrywa historia. To ona właśnie jest najważniejsza, ważniejsza nawet niż sama zbrodnia. Okazuje się bowiem, że to właśnie w historii znaleźć można wytłumaczenie dla wydarzeń, które mają miejsce obecnie.

Akcja recenzowanej powieści rozgrywa się tak naprawdę na trzech płaszczyznach czasowych. Rok 2018 – aspirant Przeworski prowadzi dochodzenie w sprawie śmierci Helene von Zussow. Rok 1944 – w Warszawie szaleje niemiecki terror i wybucha Powstanie. Lata tuż po II wojnie światowej – w Nowym Warpnie ludzie próbują ułożyć sobie życie. Mimo zakończenia wojny ta wciąż ma na nich silny wpływ. Wojenna trauma nie pozwala o sobie zapomnieć. Jedni potrafią się z nią uporać lepiej, innym może zniszczyć życie.

Jednak w „Milczeniu” momentami historii jest aż za dużo, kosztem policyjnego śledztwa. Trudno orzec, czy dla autora ważniejszy jest wątek kryminalny, czy historyczny. Doceniając kreację aspiranta Przeworskiego – to śledczy bez większych nałogów i uzależnień, co jest dziś prawdziwą rzadkością – zastanawiam się, czy tym razem autor nie przedobrzył. Dominik bowiem nie daje się przekonać twardym i jednoznacznym dowodom, tylko ciągle szuka. Do swoich wątpliwości przekonuje także prokuratora. Ostatecznie jednak do wszystkiego dochodzi sam, niczym pewien słynny detektyw. Prawda okazuje się zaskakująca i zdumiewająca dla wielu. Na jaw wychodzą tajemnice sięgające czasów wojny i okupacji.

„Milczenie” to trzeci tom cyklu o aspirancie Przeworskim, bardzo zbliżony stylem i tematyką do dwóch poprzednich. Marek Stelar pokazuje, że dobrze się czuje w takich klimatach i lubi łączyć zagadkę kryminalną z historią. Jest to dobrze napisany kryminał, niosący przy tym ze sobą sporą garść historycznej wiedzy. W sam raz na jesienne wieczory.

Wojciech Sobański