Zasadnicza część niniejszej książki to pełny – chwilami tylko w oczywisty sposób redagowany – zapis tygodniowych rozmów prowadzonych przez nas z Markiem Edelmanem w finalnej części pisania przez nas jego biografii i zarazem powstawania, niejako przy okazji, filmu dokumentalnego o nim.

Bardzo trudno jest oceniać wypowiedzi czy poglądy wielkich ludzi. Ludzi, którzy tworzyli historię. Ludzi, których nazwisko budzi szacunek i podziw. Bez wątpienia jedną z takich osób jest Marek Edelman. Była to postać legendarna. Polski Żyd, jeden z przywódców powstania w getcie warszawskim. Postać legendarna, a jednocześnie wymykająca się schematom.

Przekonujemy się o tym, sięgając po książkę pod tytułem „Marek Edelman: Bóg śpi”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Wielka Litera. Jest to wywiad, który przeprowadzili z Edelmanem dwaj dziennikarze: Witold Bereś i Krzysztof Burnetko.

Sam układ książki jest bardzo interesujący. Została ona podzielona na jedenaście rozdziałów, których tytuły to po prostu kolejne przykazania Dekalogu. Musi to budzić pewne zdumienie – wszak Edelman nie odnosi się do Pana Boga, twierdzi, że „Bóg śpi”.

Tą wielką postać wspominają jego przyjaciele, wielkie osoby kultury, polityki. Wymieńmy w tym miejscu chociażby Szewacha Weissa czy ks. Andrzeja Lutra. Po ich krótkim wspomnieniu została umieszczona część rozmowy z Edelmanem.

Książka nie jest lekturą łatwą. Marek Edelman jest niezwykle pewien swoich słów, nie zostawia miejsca na niedomówienia czy odmienne opinie. Przede wszystkim Edelman nie wierzy w Boga. Odcina się od religii. Groza wojny, okupacji, getta – to wszystko według niego jest dowodem na to, że Boga nie ma. Jakiż bowiem Bóg pozwoliłby na coś takiego? Edelman w ogóle nie bierze pod uwagę, że całe zło, owo zło absolutne, jest tylko i wyłącznie dziełem człowieka.

Podczas rozmowy często się irytuje, wpada w złość. Denerwuje go, że dziennikarze nie potrafią zrozumieć grozy wojny i okupacji. Zdaje się nie rozumieć pytań o sens wiary, o Boga. Rewanżuje się pytaniem, czy rozmawiający z nim dziennikarze wiedzą, czym jest prawdziwy głód.

„Marek Edelman: Bóg śpi” to niełatwa książka dla tych, którzy starają się zrozumieć los Żydów podczas wojny i okupacji. Bez wątpienia to ważny głos niezwykłego świadka historii, który jednak może się okazać daleki od naszych wyobrażeń.

Wojciech Sobański