To, w co ludzie wierzą odnośnie do naszej przeszłości, ma ogromne znaczenie dla przyszłości. Dla następnych pokoleń znajomość prawdziwej historii jest kluczowa.

W tym roku obchodzimy trzydziestą rocznicę okrągłego stołu oraz wyborów z 4 czerwca 1989 roku. To właśnie wtedy ponad połowa społeczeństwa (frekwencja wyborcza wyniosła około 62%) zagłosowała przeciwko komunistom. Rozpoczął się czas transformacji. Nie tylko politycznej, ale i gospodarczej.

Dziś – trzydzieści lat po tamtych wydarzeniach – wielu ich bohaterów stoi po różnej stronie sceny politycznej. Niemal każdy z nich ma swoją wersję tego, jak wyglądał koniec PRL-u i początek III RP. Mają ją również Lech Wałęsa i Leszek Balcerowicz.

Przekonujemy się o tym, sięgając po książkę pod tytułem „Lech, Leszek. Wygrać wolność. Lech Wałęsa i Leszek Balcerowicz w rozmowie z Katarzyną Kolendą-Zaleską”. Ponieważ interesuję się najnowszą historią Polski (po 1945 roku) oraz polityką, zdecydowałem się sięgnąć po tę publikację, chociaż początkowo nie miałem takiego zamiaru.

Dlaczego? Otóż obaj panowie – których myślę nikomu nie trzeba przedstawiać – słyną z ostrej krytyki rządu Prawa i Sprawiedliwości. Według nich okrągły stół i jego następstwa przyniosły Polsce i Polakom samo dobro, a obecny rząd PiS-u cofa nas do czasów PRL-u. Stwierdziłem więc, że nie mam ochoty czytać zapisu ich rozmowy, w której z pewnością powtórzą głoszone wszędzie tezy. Po pewnym czasie jednak się zreflektowałem i uznałem, że może warto poznać „ich wersję historii” (sami tak nazywają tę rozmowę) i ponownie przyjrzeć się argumentom obu panów.

Jak więc Lech Wałęsa i Leszek Balcerowicz zaprezentowali się w rozmowie z Katarzyną Kolendą-Zaleską? Czy zdobyli się na szczerość i rzeczową dyskusję o polskiej transformacji?

Odpowiedź na to pytanie jest nieco złożona. Myślę, że trzeba się dość dobrze orientować w historii Polski ostatnich trzydziestu lat, aby w trakcie lektury książki dostrzec, kiedy panowie mówią prawdę, a kiedy rażąco mijają się z faktami.

Zacznijmy zatem od Lecha Wałęsy, który – niestety – promuje tylko swoją osobę i swoje własne „ja”. Streszczając rozmowę z nim: to ja obaliłem komunizm, ja wszystko przewidziałem, ja doprowadziłem do tego, że dziś żyjemy w wolnej Polsce. „Ja, ja, ja” – można by odnieść wrażenie, że Solidarność to nikt więcej, tylko Wałęsa. Przepraszam, w pewnym momencie były prezydent się mityguje i przyznaje, że troszkę pomógł w tym wszystkim Jan Paweł II. Poza tym Wałęsa z książki jawi się jako „nadczłowiek” – znacznie mądrzejszy niż wszyscy politycy, nawet zachodni. On – w przeciwieństwie do nich – wszystko przewidział z wyprzedzeniem: upadek muru berlińskiego, rozpad ZSRR. W tamtym momencie rację miał tylko on – Lechu.

W końcu – trzeba to napisać wprost – Lech Wałęsa kłamie, mówiąc „nigdy nie współpracowałem z SB, niczego nie podpisywałem”. Pomijam już fakt, że w tej kwestii Wałęsa zmieniał zdanie już tyle razy, że trudno to policzyć. Po prostu fakt współpracy Wałęsy z SB został ponad wszelką wątpliwość udowodniony przez zawodowych historyków. Nikt poważny nie kwestionuje już ich ustaleń.

Drugi z rozmówców, Leszek Balcerowicz, zaciekle broni sposobu, w jaki została przeprowadzona w Polsce transformacja gospodarcza. Omawiając „plan Balcerowicza”, za każdym razem podkreśla, że wszystko zostało zrobione najlepiej jak można było i dzięki temu nie mamy teraz w Polsce drugiej Białorusi. W ogóle broniąc kształtu swoich reform, Balcerowicz do znużenia mówi: gdybyśmy ich nie wprowadzili, dziś w Polsce byłoby jak na Białorusi. Rozumiem, że jest to argument trafiający do wyobraźni czytelników. Niemniej jednak od profesora oczekiwałoby się nieco więcej na poparcie swoich tez, a tu tylko ciągle odmieniana przez wszystkie przypadki Białoruś.

Były minister finansów jawi się jako skrajny dogmatyk. Stąd też w ogóle nie rozumie pytań o to, czy jego reformy nie były wprowadzone zbyt gwałtownie i nie stanowiły terapii szokowej dla nieprzygotowanego społeczeństwa. W ogóle te fragmenty rozmowy – spór Wałęsy z Balcerowiczem o tzw. społeczne koszty reform gospodarczych – są według mnie najciekawsze. Znacznie bliżej mi w nich do stanowiska Lecha niż Leszka.

Odnośnie do krytyki PiS-u, ironicznie powiem: nie zawiodłem się. Obaj panowie zgodnie krytykują Prawo i Sprawiedliwość (przecząc często samym sobie). W skrócie wygląda to tak: walczyliśmy o wolność i wolność jest najważniejsza. Najważniejsze są też demokratyczne wybory. Teraz znowu musimy walczyć, żeby (uwaga) w tych wolnych i demokratycznych wyborach wolni obywatele nie zagłosowali na PiS. Zapytam nieśmiało: gdzie tu logika?

Reasumując, rozmowa z Lechem Wałęsą i Leszkiem Balcerowiczem jest dość ciekawa. Każdy, kto naprawdę interesuje się historią Polski, raczej nie dowie się z niej nic nowego (tak jak ja). Będzie mógł jednak uchwycić emocje entuzjastów transformacji ustrojowej i gospodarczej w Polsce. Pozwoli to wyrobić sobie jeszcze pełniejszy obraz sytuacji, w myśl starożytnej zasady audiatur et altera pars (niech będzie wysłuchana druga strona). Nie przyjmujcie jednak tej książki bezkrytycznie – niektóre jej fragmenty są po prostu nieprawdziwe, o czym warto pamiętać.

Wojciech Sobański