„Twoja świadomość. - pisał Kurt Vonnegut w »Trzęsieniu czasu« - Jest to nowa jakość we wszechświecie, istniejąca dzięki istotom ludzkim. Od teraz fizycy, badając tajemnicę kosmosu, będą musieli uwzględniać nie tylko energię, materię i czas, ale również coś zupełnie nowego i pięknego — ludzką świadomość”.

Czym jednak jest świadomość? Może owym boskim pierwiastkiem, odróżniającym nad od zwierząt? A może czymś bardzo pospolitym, a przecenianym? Jeśli pragniecie otrzymać naukowe wyjaśnienie powyższego problemu, książka Josepha LeDoux wydaje się propozycją wręcz idealną. Pięknie wydana publikacja z ciekawymi, minimalistycznymi ilustracjami doskonale obrazującymi poruszane zagadnienia będzie wspaniale prezentować się na półce, zaś ogrom wiedzy, jaką w sobie niesie, gwarantuje, że będziemy powracać do niej wielokrotnie.

Zacznijmy jednak od początku, gdyż „Historia naszej świadomości” zabiera nas w podróż do źródeł czasu, chwili powstania życia. Dowiemy się zatem, co kryje się za skrótem LUCA, jak ewoluował układ nerwowy oraz co pozwoliło ssakom podbić Ziemię. Naukowa terminologia nie powinna jednak przeszkadzać czytelnikowi mniej obytemu z zagadnieniami z dziedziny biologii i psychologii. Ogrom wiedzy został bowiem uporządkowany bardzo systematycznie i zgromadzony w krótkie, ułatwiające czytanie rozdziały.

Życzyłabym sobie, żeby w podobny sposób równie skomplikowane zagadnienia były prezentowane uczniom szkół średnich. Sposób, w jaki LeDoux buduje narrację książki, cechuje się celowością naukowych rozważań. Czytelnik czuje się tak, jakby podążał za nicią Ariadny do określonego celu. Nie otrzymujemy chaotycznego zbioru przypadkowych terminów. Opowieść o ewolucji przeobraża się w pasjonującą podróż przez wieki i potrafi wzbudzić miłość do nauki jasnej, klarownej i przejrzystej.

Wprawdzie autor zachęca czytelnika, żeby sięgał do poszczególnych rozdziałów wedle swego uznania, sądzę jednak, że ostatnie części opowiadające o tym, jak nasza świadomość zabiera nas na wyższy poziom, doskonale wpisują się w rozważania na temat rozwoju mózgu u innych gatunków. Warto zaznaczyć przy tym, że LeDoux wielokrotnie ostrzega przed pułapkami antropocentryzmu oraz odczytywaniem reakcji zwierząt przez pryzmat ludzkich emocji.

„Chociaż świadomość autoneotyczna może być właściwa tylko ludziom — pisze LeDoux — nie oznacza to, że pojawiła się znikąd”. Dodaje jednak jako ostrzeżenie: „Autoneoza jest mieczem obosiecznym. Przyszłość naszego gatunku zależy od tego, w jaki sposób będziemy z niej korzystać. [...] Przetrwamy jako jednostki tylko wtedy, gdy przetrwamy jako gatunek”.

To bardzo znamienne, iż tak wielu naukowców nawiązuje w swych publikacjach do zagrożeń, jakie niesie z sobą nadmierna eksploatacja i wyniszczanie naszej rodzimej planety. Jeśli świadomość faktycznie przeniosła nas na wyższy poziom, będziemy potrafili niektórym procesom zapobiec. Inaczej chyba przyjdzie nam stwierdzić, że cztery miliardy lat ewolucji poszły na marne.

Ewa Szymczak