Jeżeli zastanawialiście się kiedyś, co by było, gdyby przywódcy niemieccy po pierwszej wojnie światowej powiedzieli „nie” 132 miliardom marek kontrybucji, utracie Lotaryngii i Alzacji, gdyby powiedzieli: „mamy już dość tej przeklętej wojny, więc bierzcie nasze kolonie, ale wiedzcie, że nie zostaliśmy zwyciężeni”, to przeczytajcie o Mustafie Kemalu. W Polsce często dyskutujemy o naszych powstaniach, czyli o tym, czy „bić się czy nie bić” – często w sprawie, co do której zgadzamy się, że była beznadziejna. W Turcji rozdarcie to było bardziej dramatyczne aniżeli tragiczne.

Wśród czynników które umożliwiły Ataturkowi zwycięstwo, Łątka wymienia między innymi sojusz z Rosją Radziecką; wyrzutki dyplomacji europejskiej połączyły siły, pokazując, że mogą przełamać odwieczną wrogość. Inna sprawa, że Mustafa Kemal bezlitośnie zabijał komunistów tureckich. Pomogły także Włochy, które mimo że należały do obozu ententy, to jednak obawiały się nadmiernego wzrostu wspieranej przez Brytyjczyków Grecji. To właśnie minister spraw zagranicznych Carlo Sforza miał przekonać stronnictwo Kemala do udziału w konferencji londyńskiej. Jak twierdzi Łątka, niezgoda na całkowite odrzucenie traktatu z Sevres przez Wielką Brytanię, a zaledwie jego rewizję, było jedynie próbą ratowania imperialnego honoru. Pozostaje jeszcze kwestia finansowania – datki na anatolijski rząd spływały podobno z całego muzułmańskiego świata.

W samej osobowości Ataturka zaintrygowała mnie najbardziej jedna rzecz. Z jednej strony był zafascynowany mundurem; o karierze wojskowej marzył od wczesnej młodości. Sławę zdobył jako „bohater spod Anafarty”, wspaniały dowódca w bitwie pod Gallipoli. Z drugiej – od początku był przeciwny wciąganiu Turcji w I wojnę światową. Już przed wojną sceptycznie podchodził do wspierania reformy tureckiej armii przez Niemców. Na pewno miało to związek z osobistym uprzedzeniem do naczelnego wodza, beja Envera z Towarzystwa Jedności i Postępu, z którym (wtedy bezskutecznie) rywalizował, i który (przynajmniej według niego samego oraz Łątki) udaremniał mu awans mimo wysokich kwalifikacji. Mimo to, widać wyraźnie, że Mustafa Kemal nie był typowym „jastrzębiem.” Również obecnie warto zastanawiać się nad relacją między otrzymaniem tak zwanego „know-how” od wyżej rozwiniętego państwa, a utratą kontroli politycznej nad własnym.

Co do samego Łątki: moje zaufanie wzbudza fakt, że spora część bibliografii jest po turecku, co daje nadzieję, że nie kopiował autorów angielskich czy francuskich, a zachował osobiste spojrzenie. Obszerny wstęp o historii Turcji również oceniam pozytywnie, zwłaszcza, że podkreśla jak niezmiennie wojsko (dawniej przede wszystkim janczarzy) ingerowało w rządy sułtanów.

Jeżeli zastanawialiście się kiedyś, co by było, gdyby przywódcy niemieccy po pierwszej wojnie światowej powiedzieli „nie” 132 miliardom marek kontrybucji, utracie Lotaryngii i Alzacji, gdyby powiedzieli: „mamy już dość tej przeklętej wojny, więc bierzcie nasze kolonie, ale wiedzcie, że nie zostaliśmy zwyciężeni”, to przeczytajcie o Mustafie Kemalu. W Polsce często...