Kwestia niesłusznych skazań oraz odbytych wieloletnich kar pobytu w więzieniu była ostatnimi czasy dość szeroko omawiana. W Polsce przyczyniła się do tego, znana chyba większości, sprawa Tomasza Komendy, który po osiemnastu latach spędzonych za kratkami w tym roku wyszedł na wolność. Został skazany na dwadzieścia pięć lat odsiadki za zabójstwo i gwałt, których to czynów – jak twierdzi prokuratura – nie popełnił.

Chcąc nieco zaznajomić się z problemem, zobaczyć skalę zjawiska, poznać inne przypadki, które przedstawiają losy innych niesłusznie skazanych, postanowiłam sięgnąć po drugi tom serii „Na tropie zbrodni” wydawnictwa Czarna Owca pt. „Anatomia niewinności. Świadectwa niesłusznie skazanych” pod redakcją Laury Caldwell i Lesliego S. Klingera.

Książka przywitała mnie dość rozległym wstępem, na który składa się wypowiedź byłego już prokuratora federalnego stanu Chicago, pisarza i prawnika Scotta Turowa, prawnika, współzałożyciela Projektu Niewinność, Barry’ego Schecka, który pomógł uniewinnić ponad trzysta osób skazanych za niewinność w Stanach Zjednoczonych, a także redaktorów tytułu.

Po takim wstępie wiązałam duże nadzieje z dalszą częścią książki. Bez zbędnego przedłużania przyszło mi poznawać relacje samych skazanych, którzy odbyli kary za przestępstwa, których nie popełnili, m.in. kobiety, która odzyskała wolność po siedemnastu latach spędzonych w areszcie (jako główna inicjatorka napadu na ofiarę, która została zamordowana przez kogoś innego), mężczyzny, który przyznał się do niepopełnionego czynu pod wpływem brutalnych przesłuchań prowadzonych przez policjantów, czy innego, któremu nic już nie zwróci lat spędzonych za kratami za gwałt i morderstwo na dziewięcioletniej dziewczynce, których się nie dopuścił…

Mnóstwo historii, tyleż samo dramatów – wyroków skazujących na podstawie błędnych zeznań świadków, dążenia policji do poprawienia statystyk i spełnienia wymogów przełożonych, a nawet odwetu mściwego sąsiada. To wszystko (i jeszcze więcej) sprawiało, że często zwykli ludzie, którzy prowadzili na co dzień normalne życie, tracili wolność i kontakt z bliskimi na długie lata, a w oczach otoczenia stawali się przestępcami, choć w rzeczywistości często nie mieli kontaktu z półświatkiem. Czysty przypadek lub czyjeś świadome działanie sprawiało, że ich życie odmieniało się już na zawsze.

Czy istniała i nadal istnieje jakaś forma zadośćuczynienia za tego typu pomyłki? Moim zdaniem nie. Nawet odszkodowania, które otrzymują niesłusznie skazani, niewiele mogą naprawić. Zwłaszcza że kwoty, które otrzymują pokrzywdzeni, często są niewspółmierne do szkód, które wyrządził im długotrwały pobyt w zakładzie karnym. A jak ci ludzie potem sobie radzą? Jak wygląda ich życie tuż „po”? Tego niestety z niniejszej książki się nie dowiadujemy, co uznaję za jej duże niedociągnięcie. Po tak solidnym wstępie spodziewałam się bardzo skrupulatnego omówienia tematu, ostatecznie jednak książka okazała się zbiorem suchych opowieści o tym, jak doszło do tego, że ci ludzie zostali skazani i za co konkretnie. Omawia też po trosze, jak wyglądało ich życie tuż przed dniem, w którym zawalił im się świat. Książka nie przedstawia jednak samego procesu dojścia do prawdy i odkrycia, że dana osoba odbywa karę niesłusznie.

Tytuł ten można zatem potraktować jako ciekawostkę i próbę zwrócenia naszej uwagi na problem, jednak kogoś, kto szuka w nim solidnego kompendium wiedzy na ten temat, ta książka nie usatysfakcjonuje. Można traktować ją jako dodatek do zgłębianego problemu, a nie jego solidną podstawę.

Ewa Szczepańska