Mówi się, że miejsce i czas narodzin determinują przyszłość, a jeśli nawet nie do końca tak jest, to z pewnością mają na nią bardzo duży wpływ. Nic zatem dziwnego, że pewne osoby, szczególnie jeśli okoliczności ich narodzin były niecodzienne, same są nietuzinkowe, a ich życie przypomina niekiedy scenariusz filmu. Oczywiście, zwykle ich życie dalekie jest od sielanki, raczej staje się pełną wyzwań i przeszkód drogą, często też wiąże się z odkryciami dotyczącymi swojej osoby.
Okoliczności przyjścia na świat Siwego, były właśnie takie niecodzienne, bowiem urodził się niemal w tej samej chwili, kiedy człowiek piętro niżej, graf Otto von Berlichingen, oficer Waffen-SS, zginął samobójczą śmiercią. To nie jedyna dziwna okoliczność – dziecko przyszło na świat siwe, stąd właśnie wziął się jego przydomek. Siwemu towarzyszymy w dorosłym życiu, choć nasza uwaga jest mocno podzielona. Bowiem postać Siwego stanowczo zdominował Wielki Kuglarz, gadająca lalka, znaleziona w dzieciństwie przez Siwego na strychu domu, w którym się narodził. Ten kuglarz-czarodziej, jest nieodłącznym druhem Siwego, jego powiernikiem, ale i zgubieniem. Prawdopodobnie został on stworzony potajemnie w Getyndze, w grupie „księcia matematyków”, Carla Friedricha Gaussa i nazwany właśnie czarodziejem.
Tę niezwykłą opowieść, na pograniczu jawy i snu, a jednocześnie bardzo rzeczywistą, poznajemy dzięki Tadeuszowi Kijańskiemu. Powieść „Wielki Kuglarz”, opublikowana nakładem Wydawnictwa Świat Książki, to lektura nie dająca się sklasyfikować, wymywająca się schematom i stereotypom. Trudno jest nawet ująć w kilku słowach treść książki, tak bardzo wymyka się ona kontroli, a zbudowana z wielu warstw fabuła pozwala odkrywać się strona po stronie. Przyjemność płynącą z lektury znajdą te osoby, które cenią sobie rzeczy nieoczywiste, które lubią poczuć się zaskoczone, które lubią odkrywać, smakować, delektować się słowem.
To nie tylko historia Siwego czy też Wielkiego Kuglarza, prezentującego swoje sztuczki i coraz bardziej zajmującego miejsce w wyobraźni chłopca, a później mężczyzny. To również opowieść o męskiej przyjaźni, o pięciu mężczyznach (Zajebek, Cincilin, Winetu, Palancie i Siwy właśnie),którzy wiele lat temu złożyli przysięgę „na krew”, ale to nie ona, ale wspólne przeżycia i przygody, połączyły ich czymś znacznie silniejszym. Mimo iż z chłopców wyrośli mężczyźni o różnych zawodach, zainteresowaniach, różnymi poszli oni drogami, to wciąż trzymali się oni razem. Wśród ich marzeń, tych spełnionych, znalazło się też marzenie Siwego o zostaniu reżyserem filmowym i to właśnie on opowiada ich wspólną historię.
Intrygująca – to słowo doskonale oddające charakter książki. Wbrew pozorom nie jest to książka o urojeniach czy o samej marionetce obdarzonej niezwykłą charyzmą. To raczej książka o życiu, o wzlotach i upadkach, o tym, w jakim kierunku należy iść w poszukiwaniu krainy szczęśliwości. Okraszona barwnymi scenami, które pobudzają wyobraźnię powieść pozostaje w naszej pamięci nawet wówczas, kiedy nie do końca jesteśmy przekonani zarówno do książki, jak i jej formuły. Pewne jest, że lektura „Wielkiego Kuglarza” zajmie nam kilka godzin i będą to godziny spędzone na poszukiwaniach różnych smaczków, o które w książce nie jest trudno. To sprawia, że to pozycja warta zauważenia, i to nawet wówczas, kiedy nie do końca trafi w nasze czytelnicze zainteresowania.

Mówi się, że miejsce i czas narodzin determinują przyszłość, a jeśli nawet nie do końca tak jest, to z pewnością mają na nią bardzo duży wpływ. Nic zatem dziwnego, że pewne osoby, szczególnie jeśli okoliczności ich narodzin były niecodzienne, same są nietuzinkowe, a ich życie przypomina niekiedy scenariusz filmu. Oczywiście, zwykle ich życie dalekie jest od sielanki,...

Często tak jest z historiami życia, a niniejsza to potwierdza, że rozdziały o dorastaniu biją na głowę całą resztę, stanowiąc część i najdłuższą, i – jako jedyna – spójną. Każda postać ma w nich przynależne sobie miejsce, nawet jeśli pojawi się tylko na chwilę. Punkt wyjścia jest przedni. O Tajnym Stowarzyszeniu Pięciu mógłby pisać Niziurski (a gdyby się jeszcze nie onanizowali, to już na pewno). Potem jednak nieuniknienie zaczyna się gonitwa. Im dalej w las, tym bardziej po łebkach, aż do „opisu” ostatnich czterdziestu dwu lat, tym razem rekordowo skondensowanego do dwulinijkowego zdania rozpoczynającego się od „Czterdzieści dwa lata...”.

Skoro miejsca akcji i garnitury postaci zmieniają się coraz pobieżniej, to i coraz trudniej jest delektować się lekturą. Taka, weźmy, służba w Marynarce Wojennej kończy się sześć stron po zamustrowaniu, pozostawiając po sobie tylko wrażenie Wielkiej Zbędności. Trudno się doliczyć, ilu po drodze było operatorów kamery, ile seksualnych partnerek. Bohatera pojedynczego zastępuje szereg, ogonek do archetypu. Siwy na zmianę dostaje wpierdol (szereg obijających) i spuszcza wpierdol (szereg obitych),chyba że akurat kogoś rozdziewicza. Sympatyczny chłopak znad Żabiego Stawu wyrósł na irytującego dupka, który – jak sam wyznaje – lubi się „asić”. Tego aszenia się jest przesyt.

Mam zastrzeżenia do redakcji. Nie można równocześnie nazywać się Cienkoś raz i Cieńkoś sześć razy. Nie pisze się „żygacz” ani „sto dwanaście leghorn” (innych Siwy poprawiał, to ja jego też). Drażniło zbyt powszechne takanie, zwłaszcza że w tamtych czasach tę rolę pełniło raczej pytające „nie” zamiast dzisiejszego pytającego „tak”. A spontaniczne oklaski za „leporarium”, znajdźkę pierwszej wody, zgasiło powtórzenie tego wyrazu napisanego na odmianę przez „la-”. Itede, itepe.

Tym bardziej boli ta wydawnicza dywersja, że językowo rzecz jest wysmakowana, a wiele z tego, co można by wziąć za wpadkę, wcale nią nie jest. Autor bawi się słowami jak zręczny kalamburzysta, jedne wydobywa z zapomnienia, inne tworzy, docina, adaptuje, przebiera. Uratował dla potomności, bo nie zauważyli ich dotąd słownikarze, takie wyrazy jak „zapinkalać”, „dupobicie”, „Indianer”, „pysiulek” czy „spierdalantus”. Za same onomatopeje należą się laury! Tu czy tam może i trochę za bardzo wierzy w czytelnika, ale nie pozostawia go bez szans. Zapodaje naprawdę dużo naprawdę świetnych anegdot, okraszając je przebłyskami epoki – znać, że to człowiek wielu talentów. Kilka postaci zapada w pamięć. Może nawet sam Wielki Kuglarz, choć jego akurat było jak na lekarstwo i jeśli czymś ta powieść nie jest, to na pewno „historią gadającej lalki”.

Plumm-bull-Glück!

Często tak jest z historiami życia, a niniejsza to potwierdza, że rozdziały o dorastaniu biją na głowę całą resztę, stanowiąc część i najdłuższą, i – jako jedyna – spójną. Każda postać ma w nich przynależne sobie miejsce, nawet jeśli pojawi się tylko na chwilę. Punkt wyjścia jest przedni. O Tajnym Stowarzyszeniu Pięciu mógłby pisać Niziurski (a gdyby się jeszcze nie...