Tiefblau ist das Meer, tiefblau ist der Himmel, der über den Straßen von Marseille sich zur Kuppel wölbt.

Z rozmachem napisana powieść na kanwie własnych przeżyć w niewoli rosyjskiej w czasie I wojny światowej i nieco już po niej. Autor, poeta z Liegnitz (Legnicy),opisał swe przeżycia także w wydanych w latach 20ych wspomnieniach, lecz tu pokusił się o bardziej epickie przedstawienie tego czasu, niewątpliwie łączącego się w jego pamięci również z pozytywnymi doświadczeniami ludzkiej solidarności, okazywanej jeńcom także ze strony Rosjan. Akcja toczy się w latach 1917-1920.

Powieść posiada 2 główne wątki, które krzyżują się w Kańsku na Syberii - tam właśnie dociera, poznaje miejscową nauczycielkę, Amelię i żeni się z nią, pułkownik białej armii, Dimitri Jermoloff, tam też oficerowie z miejscowego obozu jenieckiego pomagają mu ją potem ukryć przed czekistami. Obserwujemy więc losy Jermoloffa, byłego oficera carskiej armii, od wyjazdu z Marsylii we Francji, gdzie przebywał na emigracji, całą jego kampanię w Rosji w oddziałach gen. Kołczaka na rodzinnej Syberii i odwrót po klęsce przez Chiny. W ten sposób wydarzenia rewolucji w Rosji oglądamy oczyma białego Rosjanina. Drugi, nawet szerzej opisany wątek z perspektywy obcego w tym kraju Niemca, to losy 4 niemieckich więźniów obozu jenieckiego w Kańsku, którzy w okresie rozluźnienia władzy w czasie walk białych z czerwonymi w Rosji postanawiają w przebraniu czerwonoarmistów uciec z łagru przez całą Syberię i część europejską Rosji na Zachód, do Niemiec. Są to: Kutzner (Dolnoślązak),Lennemann (nauczyciel z pn. Niemiec),Mühlbacher (Austriak) i Kotlar (Węgier). Za swój patriotyczny obowiązek uważają nie tylko budowanie Niemiec, zamiast ZSRR, ale też ostrzeżenie swego kraju przed wirusem bolszewizmu, bo widzieli, jak to wygląda - sen idealistów, jak Mgebroff, nigdy się nie spełni (s.332). Ich półroczna, pełna przygód (w tym opisów bolszewickiego bezprawia, ale z drugiej strony także udzielanej im po drodze pomocy ze strony prostych Rosjan) droga z zachodniej Syberii na Ural i dalej do ojczyzny stanowi ciekawy i trudny do znalezienia po naszej stronie dawnej żelaznej kurtyny obraz tego czasu.

W powieści występują zróżnicowane, niekiedy intrygujące typy ludzkie, jak ów Viktor Mgebroff - fanatyczny czerwony komisarz, inżynier-wizjoner, osuszający bagna, planujący wielkie uprawy, którego nawet własne zesłanie nie jest w stanie wyleczyć z zaślepienia komunizmem (w tym przypomina mi Rubina z "Pierwszego kręgu" Sołżenicyna),czy Iwan Topor - samotny mściciel, któremu nowy reżim wyrżnął rodzinę, więc teraz mordujący toporem czerwonych agentów. Ciekawe, że Niemcy są brani przez czerwonych za polskich szpiegów (na Syberii za Uralem?!),więc wojna polsko-bolszewicka musi być już w tym czasie za pasem. Symptomatyczne, że także wśród jeńców, którzy prawie całą wojnę przesiedzieli w obozie jenieckim, wykształciła się legenda o niesłusznym upokorzeniu Niemiec po I wojnie światowej - dobry grunt pod wykorzystaną potem przez Hitlera spiskową teorię o zdradzieckim ciosie sztyletu w plecy (Dolchstoßlegende).

Poetyckie obrazowanie autora wydaje się czasem nawet przesadzone, jak we fragmencie, w którym pociąg, jak jakaś chimeryczna istota, wierzgający koń, mszczący się za okrucieństwo jednych ludzi nad drugimi, szuka na nich ślepej zemsty. Zuchhold ubarwia opowiadanie wtrąconymi rosyjskimi słowami (w niemieckiej pisowni fonetycznej) i wstawkami dialektalnymi. odpowiednio do bohatera - bawarskimi, przy postaciach z Czeskiego Lasu lub Austrii, czy odpowiednio śląskimi lub dolnoniemieckimi.

Tiefblau ist das Meer, tiefblau ist der Himmel, der über den Straßen von Marseille sich zur Kuppel wölbt.

Z rozmachem napisana powieść na kanwie własnych przeżyć w niewoli rosyjskiej w czasie I wojny światowej i nieco już po niej. Autor, poeta z Liegnitz (Legnicy),opisał swe przeżycia także w wydanych w latach 20ych wspomnieniach, lecz tu pokusił się o bardziej epickie...