Estera w kulturach. Rzecz o biblijnych toposach

Księga Estery jest jedną z krótszy ksiąg starotestamentalnych, ale za to stała się źródłem dla bardzo wielu dzieł literatury i sztuki opartych o jej motywy. Księga ta ma przede wszystkim charakter aitiologiczny: wyjaśnia powstanie żydowskiego święta Purim. Jej teologiczny sens wyraźnie wskazuje jednak na inną ważną kwestię, tj. na opiekę Boga nad ludźmi. Ciekawym elementem Księgi Estery jest jej orientalny koloryt. Cała historia (fikcyjna zresztą) rozgrywa się bowiem na dworze króla perskiego Ahaswerusa, którego czasem utożsamia się z którymś z trzech Artakserksesów. W realiach powojennych nie sposób na tę księgę nie patrzeć w perspektywie zagłady narodu żydowskiego, którą planował zły urzędnik królewski Haman.

Na temat Księgi Estery pisali trochę ks. T. Jelonek ("Kultura perska a Biblia") oraz A. Świderkówna ("Rozmowy o Biblii"), niemniej omawiana pozycja przynosi nie tyle przypomnienie historii Estery wraz z analizą pewnych aspektów teologicznych, historycznych i obyczajowych, ale ujmuje znacznie więcej problemów. Autor przedstawia zagadnienia tekstowe (niektóre rozdziały księgi zachowały się tylko w języku greckim, Biblia Hebrajska ich nie uwzględnia), wewnętrzne powiązania z innymi historiami biblijnymi, wreszcie ogromną recepcję księgi w późniejszej literaturze i sztuce. Warto zaznaczyć, że Plichta uwzględnia zarówno żydowskie, jak i chrześcijańskie spojrzenie na Księgę Estery, co znacząco wzbogaca jego monografię.

W rozdziałach poświęconych dziełom nawiązującym do Księgi Estery mamy do czynienia z wyliczeniem bardzo wielu przykładów recepcji. Szkoda, że refleksja nad tą tematyką nie jest pogłębiona, bo przynajmniej kilka zagadnień można by przeanalizować dokładniej. To chyba jedyny minus tej pracy. Autor świetnie pokazał, jak wielką kulturową rolę odegrała w dziejach cywilizacji europejskiej Biblia, jak wiele różnych dzieł, koncepcji i obyczajów ma w niej swoje korzenie. Przybliża też chyba niezbyt w Polsce znaną kulturę żydowską z jej różnymi tradycjami. Na pewno jedna z lepszych monografii, jakie ostatnio czytałem.

Tomasz Babnis

Księga Estery jest jedną z krótszy ksiąg starotestamentalnych, ale za to stała się źródłem dla bardzo wielu dzieł literatury i sztuki opartych o jej motywy. Księga ta ma przede wszystkim charakter aitiologiczny: wyjaśnia powstanie żydowskiego święta Purim. Jej teologiczny sens wyraźnie wskazuje jednak na inną ważną kwestię, tj. na opiekę Boga nad ludźmi. Ciekawym elementem...