Lektura trudna i wymagająca, no i co tu dużo mówić niestety niszowa, dla czytelnika o więcej niż podstawowej znajomości tematu, szczególnie trudny początek z rozdziałem „Katyń – ostatnia droga”. Całościowo bardzo złożona, porusza tematy o których już pisano, ale nie tylko, dotyka także tematów albo raczej wątków, którymi do tej pory się nikt nie zajmował lub najzwyczajniej nikt o nich nie pomyślał. Można oczywiście powiedzieć, że jest to książka, wydana dawno temu, a zatem zdezaktualizowana, można powiedzieć, że wiele się zmieniło, a zatem stan badań, dostęp do źródeł itp., itd. … ale tak nie jest zaryzykuję tezę, że pod tym względem jest nawet gorzej niż było z górą 20 lat temu. Rosja spadkobierca i kontynuator sowieckiej polityki, w żaden sposób nie jest zainteresowana pomocą w wyjaśnieniu zbrodni, ujawnieniu akt itp., ba powiedziałbym, że stanowisko jej w tej kwestii jest stanowiskiem bardziej nieprzejednanym niż dwadzieścia lat temu i po prostu sowieckim, RP nie jest w stanie uzyskać zwrotu archiwów, które normalnie Rosja oddaje innym krajom, a Polsce nie, a co dopiero mówić o dokumentacji zbrodni…. Odnoszę wrażenie graniczące z pewnością, że dobra wola i faktyczne ujawnienie archiwów pomogłoby może nie w szybki, ale konkretny sposób wyjaśnić wiele zagadek i odpowiedzieć na wiele pytań stawianych w książce, chociażby jak wyglądał faktyczny przebieg zbrodni. Nie powtórzę dokładnie słów, ale pięknie powiedział to rotmistrz Czapski, że w ówczesnej Rosji władza wiedziała dosłownie wszystko na temat szczegółów życia każdego obywatela, że niespodzianki były możliwe, kiedy przebywał w Rosji w 1919r, a za czasów Stalina można uzyskać tylko to na co zgodził się sam Stalin. Myślę zatem, że dalej ukryta jest bardzo dokładna wiedza na temat śmierci i jej przebiegu tak dużej grupy jaką byli polscy oficerowie, być może istnieją dokumenty dotyczące nie tylko tej zbrodni.
Co konkretnie zwróciło moją uwagę?
Poza całym szeregiem spraw większych i mniejszych interesująco brzmi pytanie jak polski wywiad czy też kontrwywiad przed wybuchem wojny szkolił lub informował dowódców na temat postępowania Sowietów, co o tym w ogóle wiedziano i jaki był stan wiedzy kadry oficerskiej w tej kwestii, wszak wiedziano o wielkiej czystce w sowieckiej armii? Jak to możliwe, że polski wywiad dwa lata po wybuchu wojny nie wiedział, czy też nie chciał wiedzieć na temat zbrodni pomimo docierających z wielu źródeł sygnałów i o zbrodni i o urwaniu się korespondencji od oficerów? Dlaczego informacja niemiecka o zbrodni była taką niespodzianką i sensacją? Jaki był dalszy los Edwarda Koźlińskiego, który najprawdopodobniej widział pomordowanych w 1940r?
Nigdy szczerze mówiąc nawet nie zastanowiłem się nad tym, że w stosunkowo, krótkim czasie Niemcy ujawnili informację o odkryciu grobów katyńskich, Sowieci zerwali stosunki z rządem londyńskim, aresztowano szefa AK Stefana Grota – Roweckiego i zginął w Gibraltarze gen. Sikorski. Śmierć Sikorskiego i aresztowanie Grota dzieli raptem kilka dni, nie zwróciłem na to nigdy uwagi. O uległości Sikorskiego względem „sojuszników” można oczywiście wiele mówić, ale całościowo uważam, że za „katastrofę” odpowiadają „sojusznicy”, albo co jest bardziej prawdopodobne „sojusznicy sojuszników”, z doskonale działającym wywiadem na terenie całej Europy i USA. W tej kwestii prawdy nie poznamy nigdy. Natomiast czytając kiedyś o zdrajcach, którzy wydali Grota-Roweckiego uderzyło mnie, że w PRL-u właściwie ponieśli nikłe kary jak na to co zrobili, a jak się okazuje z czasem pozostawali na żołdzie UB.
Jeszcze inna sprawa, która zwraca uwagę to okoliczności zbrodni w samym ZSRS, a zatem funkcjonowanie samej machiny zbrodni, w która wpadli Polacy i mowa tu nie tylko o oficerach, ale także cywilach z obwodów „polskich” przed II wojną światową (że wymienię, choćby Płoskirów czy Żytomierz). Ta machina śmierci, składa się z wielu elementów i trybików, kierowców, maszynistek, katów, operatorów koparek, itd. profesor Trznadel, porównuje to do niemieckiej machiny śmierci tam zbrodnia na dużej grupie osób jednorazowo i powtarzalnie np. w obozach śmierci w komorach gazowych, tu zbrodnia masowa, ale egzekucje przeważnie pojedynczo na równie dużych grupach osób, świetnie przygotowane logistycznie z troską o najdrobniejsze detale, zbrodnia b. starannie przemyślana i precyzyjnie wykonana przykład: inne narzędzie zbrodni w lesie, gdzie nie trzeba aż tak dbać o ciszę bo las tłumi hałas (pistolet większego kalibru Walter),a inne narzędzie przy egzekucji na terenach NKWD w Winnicy centrum miasta (pistolet małego kalibru 5,6 mm),do ofiar trzeba było strzelać czasem dwa czasem trzy, a nawet cztery razy. Żadnej improwizacji i typowego sowieckiego bałaganu. Oczywiście przy temacie Katynia standardowo trzeba trochę przejść na temat Józefa Mackiewicza, a zatem okazyjna lektura nie mniej drastycznego „Parku kultury i wypoczynku” i … dalej nie można pisać bo poszerzenie tematu byłoby zbyt wielkie i odległe.
Jeszcze inna rzecz poruszana w książce to mentalność zwykłych ludzi, o zbrodni tak czy inaczej musieli wiedzieć, w wielu miejscach mordowano od lat były to czynności powtarzalne, zbrodnie masowe w sowieckiej Rosji nie wzbudzały sensacji wręcz przeciwnie stanowiły publiczną tajemnicę, ludzie z czasem stawali się wobec nich całkowicie obojętni.
Przy okazji książka porusza tak ważną sprawę jak kwestia przeprosin strony obecnie rosyjskiej za zbrodnię, kwestia ta co jakiś czas „rozpala” szczególnie internet i o dziwo pomimo wydania w 1994 roku książka jest całkowicie aktualna w tej kwestii, a dlaczego… pozostawiam to jedynie ciekawym.
Lektura trudna, ale bardzo ciekawa, oczywiście zainteresowanego czytelnika „wpędzi” w dalsze poszerzanie tematu, kulturalne polemiki, wiele pytań, ciekawie postawione tezy, najważniejsze w tym wg mnie to, że całość tworzy wartość dodaną i dąży do dalszego wyjaśnienia tematu.

Lektura trudna i wymagająca, no i co tu dużo mówić niestety niszowa, dla czytelnika o więcej niż podstawowej znajomości tematu, szczególnie trudny początek z rozdziałem „Katyń – ostatnia droga”. Całościowo bardzo złożona, porusza tematy o których już pisano, ale nie tylko, dotyka także tematów albo raczej wątków, którymi do tej pory się nikt nie zajmował lub najzwyczajniej...