„Do dna” to już drugi tom dramatów Osieckiej wydanych przez wydawnictwo Prószyński i S-ka przy współpracy z Fundacją Okularnicy. Jak pisze jedna z redaktorek tomu, Justyna Jaworska, w zamierzeniach podział na dwa tomy miał ukazać wyraźny kontrast między utworami wczesnymi, „jasnymi” a późniejszymi, „ciemnymi”. Jednak rozróżnienie to okazało się nie w pełni przystawać do twórczości Osieckiej – zarówno we wczesnych jak i później powstałych utworach pojawiały się i akcenty humorystyczne, i mroczne, wyraźnie refleksyjne, czasem nawet tragiczne. Drugi tom zawiera więc te sztuki znajdujące się w archiwum Fundacji Okularnicy, które nie znalazły się w tomie pierwszym, nie wyczerpuje jednak twórczości dramatycznej Osieckiej – wiele sztuk nie zachowało się do dzisiaj.

„Do dna” obejmuje utwory zaskakująco różnorodne, połączone jednak wspólną przewodnią myślą – według Justyny Jaworskiej „wszystkie zebrane sztuki, nawet te komediowe w tonie, opowiadają o dochodzeniu do dna, a niekiedy także o odbijaniu się od niego. A także o życiu, które niekoniecznie rozpieszcza, ale warte jest toastu”. Trudno się z tym nie zgodzić – większość tekstów zamieszczonych w „Do dna” pod pozornie humorystycznymi scenami kryje tragizm – najsilniej obecny w autobiograficznym „Darciu pierza”, uważanym za szczególny rodzaj testamentu Osieckiej i zamykającym cały tom.

Ton zdecydowanie tragiczny ma również tekst „Najpiękniejszy w całej wsi” opowiadający o niesłusznie wtrąconym do więzienia mężczyźnie, który zdradzony został przez własną narzeczoną. Choć Osiecka stawia na drodze bohatera potencjalną drogę ratunku – prokuratora, który dostrzega w zamkniętej już sprawie nieprawidłowości i przeprowadza ponowne śledztwo – całość kończy się jednak nieuniknioną tragedią. Równie ponury charakter mają „Łotrzyce” – sztuka przedstawiająca wieczór sylwestrowy dwóch artystek na chałturze. Obiecują one sobie przy alkoholu, że to ich ostatni występ – gdy tylko zgromadzą odpowiednią ilość pieniędzy obie planują powrót do teatru. Próbują rozliczyć się z przeszłością i zamknąć pewien rozdział. Ich wiara w możliwą odmianę losu, mającą nadejść karierę, istnienie wielkiej miłości (której ucieleśnieniem jest mąż jednej z nich – a właściwie jego wyidealizowany portret, rzeczywistość bowiem daleka jest od ideału) skonfrontowana zostaje z wychodzącymi na jaw kłamstwami i samotnością. Nie inaczej jest w przypadku „Świnki” – pozornie zabawnego, choć niosącego ze sobą niewesołe przesłanie dramatu o zwycięzcy konkursu telewizyjnego, który po otrzymaniu godziny czasu na antenie ujawnia najgorszą stronę swej natury.

Mocną stroną sztuk Osieckiej jest zaskakująca i wyrazista puenta – jak ta w „Dzikich lokatorach”, uwspółcześnionej wersji tradycyjnych jasełek, w których Maria i Józef z zaskoczeniem odkrywają, że nowo narodzone Dzieciątko Jezus to dziewczynka. Największym atutem jest jednak charakterystyczny styl Osieckiej, która z niezwykłą wnikliwością i zmysłem obserwacji portretuje w sztukach rzeczywistość – nie tylko tę sobie współczesną, pewne jej spostrzeżenia bowiem mają charakter uniwersalny.

Maria Guzelak-Robaszkiewicz