Pani na Puławach. Opowieść o Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej

Długie i bogate w wydarzenia życie Izabeli Czartoryskiej stanowi wdzięczne pole eksploracji dla czytelników zainteresowanych schyłkiem I Rzeczpospolitej i – już po rozbiorach – kadłubowymi jej reinkarnacjami w postaci Wielkiego Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego. Jej biografia to tyleż portret indywidualny, co zbiorowy. Odbija się w nim niemal cała materia polityczna, społeczna i kulturalna czasów, w której bohaterce „Opowieści…” przyszło żyć, i to w całym ich skomplikowaniu i zawikłaniu.

Gabriela Pauszer-Klonowska dobrze wykorzystała postać Izabeli do odmalowania kolorytu epoki czy raczej przełomu epok, przed- i porozbiorowej, kiedy to interesy arystokratycznych rodów musiały – jeśli chodzi o przywództwo – abdykować na rzecz woli coraz bardziej zyskującego na podmiotowości – i coraz szerzej pojmowanego – narodu. Izabela miała pięcioro – zdaje się – oficjalnie uznanych dzieci: pierwsze (Teresę) ze swoim mężem, Adamem Kazimierzem Czartoryskim, drugie (Marię) ze Stanisławem Augustem, trzecie (Adama Jerzego) z ambasadorem rosyjskim Nikołajem Repninem, czwarte (Konstantego) ze związanym z dworem wersalskim diukiem Armandem-Louisem de Lauzun, piąte (Zofię) najprawdopodobniej z przyszłym przywódcą konfederacji targowickiej, Franciszkiem Ksawerym Branickim. Już więc ojcowie jej dzieci reprezentują dość szerokie spektrum postaw zajmowanych na ówczesnej scenie politycznej wobec niepodległości i suwerenności Rzeczypospolitej. Jej dzieci też odegrały różne role w nadchodzących dramatycznych wydarzeniach. Najbardziej znany jest chyba Adam Jerzy, przyjaciel cara Aleksandra I, jego minister spraw zagranicznych, a później jeden z tych przywódców powstania listopadowego, który dążył do jak najszybszego zakończenia działań wojennych i porozumienia się z Rosją. Konstanty natomiast to pułkownik w wojskach Księstwa Warszawskiego, adiutant samego Napoleona. Mąż Marii (Wirtemberskiej) w wojnie polsko-rosyjskiej okazał się zdrajcą. Ona sama zasłynęła jako pisarka, m.in. jako autorka pierwszej polskiej powieści psychologicznej "Malwina…". Zofia wyszła za Stanisława Zamoyskiego, który w 1826 roku stanął na czele komisji śledczej tropiącej tajne polskie sprzysiężenia i któremu w związku z tym po wybuchu powstania listopadowego groził samosąd ulicy warszawskiej. Oczywiście, te uwikłania familii Czartoryskich można by mnożyć. Dość jednak powiedzieć, że w tym czasie historia Polski była historią rodową. I Gabriela Pauszer-Klonowska doskonale to pokazuje. Jeśli mi zabrakło jakiejś nici w tym żmucie, to związków z rodziną Flemmingów, z której się wywodziła, a przecież bratem stryjecznym jej ojca był Jakub Henryk Flemming, negocjator traktatu wiedeńskiego z 1719 roku, który – gdyby wszedł w życie – mógł zaowocować współdziałaniem słaniającej się na nogach Rzeczpospolitej z królem Wielkiej Brytanii i cesarzem Austrii w zrzuceniu dominacji rosyjskiej. Później już taka koniunktura międzynarodowej się nie powtórzyła.

Historia polityczna Europy to tylko jeden z wątków „Opowieści…”. Inny to różne pasje Izabeli, choćby te związane z urządzeniem rodowych siedzib, Powązek i przede wszystkim Puław. Kto wie, że opis tych ostatnich trafił do słynnych "Ogrodów" l’abbe Jacquesa Dellile’a? Uprawiała też twórczość literacko-dydaktyczną z myślą o mieszkańcach okolicznych wsi. O obrazie życia wiejskiego w "Pielgrzymie w Dobromilu" pisał pochlebnie nawet Joachim Lelewel. Przede wszystkim jednak Izabela zasłynęła jako prekursorka muzealnictwa w Polsce. To ona stworzyła pierwszy zbiór pamiątek rodzimego i powszechnego dziedzictwa w swojej Świątyni Sybilii i Domku Gotyckim. Jej kolekcje do dziś można oglądać w krakowskim Muzeum XX Czartoryskich.

Gabrieli Pauszer-Klonowskiej obcy jest styl brązowniczy. O swojej bohaterce pisze ciepło i ze zrozumieniem, ale nie ukrywa różnych moralnych dwuznaczności, jakie stały się jej udziałem. Na pochwałę zasługuje też pieczołowitość, z jaką książka została wydana. Lekturze towarzyszą starannie dobrane ilustracje. Okładka ze skrzydełkami, a więc taka, jaką lubię najbardziej.

Aha, Izabela – jak wynika z reprodukowanego na pierwszej stronie okładki portretu pędzla Alexandra Roslina (z 1774) – była rzeczywiście piękną w sposób interesujący kobietą…

Długie i bogate w wydarzenia życie Izabeli Czartoryskiej stanowi wdzięczne pole eksploracji dla czytelników zainteresowanych schyłkiem I Rzeczpospolitej i – już po rozbiorach – kadłubowymi jej reinkarnacjami w postaci Wielkiego Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego. Jej biografia to tyleż portret indywidualny, co zbiorowy. Odbija się w nim niemal cała materia...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Tę książkę pierwszy raz czytałam kilka lat temu. To pamiątka po mojej wizycie w warszawskiej Królikarni. I choć zwiedzanie najważniejszego dla Izabeli Czartoryskiej miejsca jeszcze przede mną i do Puław kiedyś dotrę. Myślę, że taka wycieczka śladami tej Matki Spartanki byłaby ciekawą lekcją historii. Na chwilę obecną zadowoliłam się jedynie powrotem do lektury.

Gabriela Pauszer-Klonowska w swojej publikacji przybliżyła postać Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej w sposób przystępny i bardzo ciekawy. Zresztą sama postać Czartoryskiej na nudną lekturę nie pozwala, bo i jej życie do nudnych nie należało.

Izabela z Flemmingów Czartoryska żyła w latach 1746-1835. Przeżyła niemal dziewięćdziesiąt lat. Tak samo długo żył jej mąż – Adam Kazimierz Czartoryski. Ich życie przypadło na czasy obfite w ważne wydarzenia historyczne dla Polski. Sejm Czteroletni, Insurekcja Kościuszkowska, powołanie do życia Księstwa Warszawskiego czy później Królestwa Kongresowego, Powstanie Listopadowe (tego ostatniego dożyła tylko Izabela). Nie zawsze były to chlubne wydarzenia, bo i wcześniej rozbiory Polski czy konfederacja targowicka…

W tym wszystkim trzeba było umiejętnie lawirować. Czasem krzyczeć głośno o swoich poglądach, a czasem przeczekać na wyklarowanie się sytuacji. Czasem trzeba było działać zgodnie z własnym sumieniem i honorem, a czasem przełknąć gorzką pigułkę porażki, aby ocalić choć to, co jeszcze zostało. W tym względzie należało i zadbać o fortunę. A majątek Czartoryskich do małych nie należał…

Gdy teraz czytam biografię Izabeli Czartoryskiej bezustannie jestem pod wrażeniem ówczesnego życia polskich dworów arystokratycznych. I te fortuny, które im towarzyszyły. Nie każdy potrafił zrobić z nich użytek. I Izabela lubiła wydawać duże pieniądze na bale i przyjęcia, na zagraniczne podróże i na zbytek, którym lubiła się otaczać. Ale też nie żałowała swojego majątku na cenne pamiątki historyczne, które zebrała w jednym miejscu, w specjalnie do tego celu wybudowanej Świątyni Sybilli w Puławach. I to z tego dzieła była chyba najbardziej dumna. Dbała o to, aby pozostawić dla potomnych jak najwięcej ważnych pamiątek. Dbała o to, aby należną czcią otaczać te eksponaty świadczące także i o wielkości Polski, szczególnie w czasach, gdy tej Polski na mapie już nie było. Tak wyrażała swój patriotyzm. Dzięki jej manii kolekcjonerskiej zachowały się do naszych czasów cenne eksponaty. Niektóre ocaliła wywożąc je z Wawelu, niektóre otrzymała od innych kolekcjonerów. Tak do Puław trafiła między innymi niezwykle bogata kolekcja Tadeusza Czackiego. Do realizacji swojego pomysłu zaangażowała i swoje dzieci, i inne wpływowe osoby. Tak, Izabela była pionierką polskiego muzealnictwa…

Ale jej głowę i serce zaprzątały nie tylko sprawy polskie. Wydała na świat dwóch synów i pięć córek. Jej mąż, Adam Kazimierz Czartoryski nie uznał jedynie najmłodszej córki. Pozostałych tak, choć stuprocentową pewność co do ojcostwa mógł mieć jedynie do najstarszej córki. Ale takie były czasy. Nikogo taka sytuacja nie gorszyła, a wręcz przeciwnie… była niemalże na porządku dziennym. Małżeństwa wśród wyższych sfer były zawieranie bynajmniej nie z miłości małżonków, a były podyktowane bądź korzyściami majątkowymi, bądź innymi. Małżeństwo to był kontrakt zawierany pomiędzy rodzinami. Oficjalne życie to jedno i toczyło się swoimi regułami, a nieoficjalne toczyło się swoim rytmem i swoimi prawami…

Izabela najpierw rzuciła się w wir romansów, a później w wir polityki. Zawsze bardzo stronnicza i rzadko kiedy godząca się na kompromisy. Zawsze gotowa ponieść ofiarę w imię spraw ważniejszych czy wyższych. Zawsze działająca z rozmachem. Zawsze z wysokimi ambicjami. Zawsze mierząca bardzo wysoko. Zawsze przeświadczona o wyższości swojej rodziny. Zawsze pragnąca odgrywać najważniejsze i prestiżowe role. Zawsze z godnością przyjmująca to, co przynosił los…

„Pani na Puławach” to pasjonująca opowieść o kobiecie, która doskonale potrafiła odnaleźć się w wielu sytuacjach. To świetna lekcja historii nie tylko o zwyczajach i obyczajach panujących wśród polskiej elity tamtych lat. To też losy Polski. Polski sprzedanej, zdradzonej i rozgrabionej. Ale to też losy Polski walczącej mimo wszystko i mającej jeden jedyny cel: odzyskać utraconą niepodległość.

Bardzo polecam tę książkę wszystkim pasjonatom historii.

Tę książkę pierwszy raz czytałam kilka lat temu. To pamiątka po mojej wizycie w warszawskiej Królikarni. I choć zwiedzanie najważniejszego dla Izabeli Czartoryskiej miejsca jeszcze przede mną i do Puław kiedyś dotrę. Myślę, że taka wycieczka śladami tej Matki Spartanki byłaby ciekawą lekcją historii. Na chwilę obecną zadowoliłam się jedynie powrotem do lektury.

Gabriela...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Bardzo ciekawa pozycja, choć muszę przyznać - ciężka do czytania. Jeżeli ktoś nie jest na bieżąco osadzony w realiach politycznych (i towarzyskich - ale to chyba to samo) przełomu XVIII i XIX wieku może mieć trudności z odnalezieniem się w zawiłościach koligacji rodzinnych i towarzyskich znaczących rodzin w Polsce i Europie. Książka niesamowicie wciągająca, pełna zaskakujących wydarzeń, które mogłyby stać się kanwą do filmowego scenariusza.

Bardzo ciekawa pozycja, choć muszę przyznać - ciężka do czytania. Jeżeli ktoś nie jest na bieżąco osadzony w realiach politycznych (i towarzyskich - ale to chyba to samo) przełomu XVIII i XIX wieku może mieć trudności z odnalezieniem się w zawiłościach koligacji rodzinnych i towarzyskich znaczących rodzin w Polsce i Europie. Książka niesamowicie wciągająca, pełna...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Polecam, przyjemność czytania połączona z lekcją historii. Postać księżnej Izabeli ukazana w intrygujący sposób, do tego wspaniałe opisy parku i pałacu Czartoryskich.

Polecam, przyjemność czytania połączona z lekcją historii. Postać księżnej Izabeli ukazana w intrygujący sposób, do tego wspaniałe opisy parku i pałacu Czartoryskich.

Pokaż mimo to

Książka, która mnie przyjemnie zaskoczyła. Napisana żywym, pobudzającym wyobraźnie językiem pełna jest sympatii do swojej bohaterki, przedstawia historię z punktu widzenia codzienności nie do końca zwykłej osoby. I choć właściwie brak jakiejkolwiek znaczącej krytyki osoby Izabeli Czartoryskiej, to książka napisana jest na tyle sumiennie i zwyczajnie bardzo dobrze, że samemu można osobę księżnej należycie ocenić.

Książka, która mnie przyjemnie zaskoczyła. Napisana żywym, pobudzającym wyobraźnie językiem pełna jest sympatii do swojej bohaterki, przedstawia historię z punktu widzenia codzienności nie do końca zwykłej osoby. I choć właściwie brak jakiejkolwiek znaczącej krytyki osoby Izabeli Czartoryskiej, to książka napisana jest na tyle sumiennie i zwyczajnie bardzo dobrze, że samemu...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Napisana lekko i ciekawie, pełna umilających lekturę ilustracji.

Napisana lekko i ciekawie, pełna umilających lekturę ilustracji.

Pokaż mimo to