Zbigniew Wójcik

„Jesteśmy głęboko przekonani, że wielkości Sobieskiego nic nie ujmie, gdy będziemy mówili szczerze o jego porażkach, błędach i słabościach. Przeciwnie, obraz człowieka bez wady i skazy, a takim usiłują przedstawić go niektórzy historycy, zawsze wygląda sztucznie i nieprawdziwie. Podobny sposób przedstawienia może więc portretowaną osobę i jej zasługi pomniejszyć, a nie powiększyć” - i zgodnie z taką zapowiedzią Zbigniew Wójcik ukazuje nam osobowość i losy króla Sobieskiego na tle historii jego czasów. Będąc w zgodzie z postulatem bycia sine ira et studio nie waha się nazywać rzeczy po imieniu. I tak, tam gdzie Sobieski dopuścił się jawnej zdrady państwa na rzecz Szwedów (Potop),tam też Wójcik mówi o tym wprost. Tam, gdzie występował często na granicy prawa, a nieraz ją przekraczając (będąc głównym przedstawicielem stronnictwa „malkontentów” za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego),tam też autor niczego nie zataja. A gdy już Sobieski sam zasiądzie na tronie Rzeczpospolitej, ludzie mu niechętni będą uprawiać tę samą politykę co on sprzed swych rządów. W ogóle odnosi się wrażenie, że „zdrada”, odmieniana przez Wójcika wszystkie przypadki, jest w tamtym okresie niejako jednym, albo nawet najważniejszym z efektów postępowania rozpolitykowanej szlachty. Wszystkie stronnictwa, frakcje, fakcje, obozy, koła, związki, konfederacje zwalczały się bez pardonu i z użyciem wszelkich możliwych środków. Magnaci, stojący na czele najważniejszych z grup, nie tylko atakowali się nawzajem, ale byli też przedmiotem najbardziej niewybrednych czynów. Bohater książki nie był tutaj żadnym wyjątkiem. Można nawet zauważyć, że Jan III był odwrotnie proporcjonalnie znienawidzony przez współczesnych, w stosunku do tego, jak był i jest gloryfikowany przez potomnych. Przykładów na to w książce bez liku. Biografia Sobieskiego należy z pewnością do jednych z najlepszych pozycji z serii BSL. Gruntownie i wszechstronnie przedstawia całokształt wydarzeń drugiej połowy XVII wieku. Autor, będąc jednym z najlepszych specjalistów tego okresu wśród historyków polskich, posługuje się lekkim piórem i w żaden sposób nie nudzi. Wręcz przeciwnie, tę monumentalną książkę czyta się bardzo dobrze, prawie jak nasze wielkie powieści historyczne dotyczące tych czasów. Każdy, dla kogo postać zwycięzcy spod Wiednia jawi się jako pomnik trwalszy niż ze spiżu, powinien sięgnąć po bardzo pouczające dzieło Zbigniewa Wójcika. Jak to niejednokrotnie bywa, zderzenie się „prawdy” z prawdą historyczną, może być cokolwiek zaskakujące.