Safona (gr. Σαπφώ, łac. Sappho) to najwybitniejsza poetka liryczna starożytnej Grecji.
Imię tej największej, lirycznej poetki greckiej brzmiało - według strof jej poezji Psafo, starożytni podają również inne formy: Sapfo, Saffo czy też Safo. Urodziła się na wyspie Lesbos (Lesvos),prawdopodobnie w największym jej mieście - Mitylenie. Datę urodzin poetki określa się pomiędzy latami 664 p.n.e. a 650 p.n.e. Zachowały się brązowe monety z Mityleny przedstawiające Safonę grającą na lirze a także monety z miasta Eresos wybite z okazji wizyty poetki w tym mieście (choć to być może właśnie Eresos było rodzinnym miastem Safony).
Urodziła się w zamożnej i znaczącej rodzinie arystokratycznej. Ojciec - Skamandronymos (zwanym też Skamonem lub Kamonem) osierocił ją wcześnie pozostawiając wraz z trzema braćmi pod opieką matki - Kleuis (Kleis). Najstarszy z braci - Larichos pełnił zaszczytną funkcję podczaszego w Prytanejonie - budynku ogniska państwowego, rodzaju dzisiejszego ratusza. Charakos był bogatym kupcem i osiedlił się w Naukratis, strategicznie położonej koloni greckiej w delcie Nilu. Najmniej wiadomo o trzecim bracie poetki Eurogyjosie.
Z czasem Safona staje się przewodniczką - nauczycielką koła (z gr. thassos) ku czci muz i bogini Afrodyty. Miejscem spotkań grupy młodych, niezamężnych dziewcząt z arystokratycznych rodów staje się dom Safony. Safona kształciła dziewczęta w muzyce, grze na instrumentach (lirze zwanej barbitonem),poezji i tańcu. Poetka obdarzała swe podopieczne serdeczną przyjaźnią i gorącym uczuciem. Ku nim skierowane są najpiękniejsze liryki miłosne, homoerotyczne, przepojone radością wspólnego pobytu. Zachowały się także pieśni weselne - epitalamia - dedykowane młodym oblubieńcom. Od miejsca zamieszkania Safony, czyli wyspy Lesbos pochodzi określenie lesbijka.
Zachowała się waza z Attyki (datowana na ok. 480 p.n.e.) przedstawiającą Safonę i poetę Alkajosa. Alkajos darzący Safonę platonicznym uczuciem pisze o niej: "fiołkowłosa, czysta, uśmiechnięta Safo".
Spuścizna poetki to ponad 6000 wierszy zawartych w dziewięciu księgach. Do dziś zachowało się zaledwie kilkanaście z czego wiele odkryto w ostatnim stuleciu dzięki odkryciom papirusów z Oksyrynchos. Właśnie papirusy - będące przedmiotem handlu (jak dziś książka) rozsławiły imię poetki we współczesnym jej świecie. Ukazana w poezji Safony niezwykła siła kobiecych uczuć, pełna wdzięku i delikatności, wrażliwości i subtelności zaskakuje ogromną intensywnością i bogactwem wyrazu. Żadna kobieta wcześniej (a i potem) nie odważyła się pisać tak szczerze i z tak ogromnym talentem lirycznym.
W Syrakuzach wystawiono jej pomnik, przedstawiano ją na malowidłach, wazach, monetach i rzeźbach. Pisali o niej z zachwytem: Platon, Herodot, Arystofanes, Pindar oraz inni. Właśnie obok Pindara i Anakreonta zaliczana była do "trójcy" najwybitniejszych poetów starożytności. W tym czasie Grecja staje się miejscem burzliwych przemian społecznych związanych z dążeniem "ludu" do współrządzenia. Na Lesbos powołany został urząd Ajsymety - rozjemcy, którym został Pittakos (650 - 570 p.n.e.). W zamęcie spowodowanym początkiem rządów Pittakosa rodzina Safo w obawie o życie opuściła rodzinną wyspę i udała się na Sycylię. Później Safona wróciła na Lesbos, gdzie dożyła późnej starości. Z tego okresu pochodzą pieśni historyczne i epitafia. Safona zmarła i została pochowana w Eolidzie pomiędzy 604 a 590 p.n.e.http://www.blackcatpoems.com/s/sappho.html
Hermes zaszył się w moim śnie.
Powiedziałam: Panie mój, stracone moje życie,
nie śmieję się, nie upajam się radością,
bogactw też nie pragn...
Hermes zaszył się w moim śnie.
Powiedziałam: Panie mój, stracone moje życie,
nie śmieję się, nie upajam się radością,
bogactw też nie pragnę.
Jakaś nadzieja trzyma mnie przy życiu.
A ja chcę umrzeć, zobaczyć
wilgotne Acherontu brzegi z lotosami.
Pieśni miłosne Safony, a właściwie to co z nich zostało. Całych pieśni znajdziemy tutaj niewiele, najczęściej brakuje pojedynczego słowa lub nawet całych linijek, aż po okruchy które stanowią właściwie jedno słowo. Tyle udało się odczytać z odnalezionych resztek jej poezji w 1955r. Reszta została spalona w Bizancjum w 380r. oraz "dopalona" przez Kościół w roku 1073. Myślę, że mimo wszystko warto zapoznać się z tym co wbrew wszelkim przeciwnościom losu przetrwało do naszych czasów.
Wiersze Safony to bez wątpienia zdobycz kultury starogreckiej, ale i ogółem zdobycz swoich czasów. Na tle ówczesnej patriarchalnej obyczajowości jest Safona i jej twórczość zjawiskiem wyjątkowym. Oto przecież kobieta okazała się być artystką równie wielką co męscy poeci, a może i przewyższającą niektórych. Safona co prawda nie była jedyną poetką starożytnej Grecji, ale było ich zdecydowanie mniej niż mężczyzn, ponadto wiersze innych poetek albo się nie zachowały, albo zwyczajnie nie dorównały Safonie, która mogła poszczycić się sławą ogólnogrecką, a nie tylko lokalną. Pomimo wielu przeciwności losu, wiatru wiejącego w oczy, jej twórczość dotrwała do naszych czasów – w kawałkach, bo w kawałkach – ale na całe szczęście.
Siła oddziaływania twórczości Safony opiera się na dwóch filarach. Pierwszym z nich jest uniwersalność. Większość wierszy traktuje o miłości, a niektóre zahaczają przy tym o takie uczucia czy emocje jak tęsknota (częsty motyw),zazdrość, pożądanie, błogość, nadzieja, ubolewanie nad przemijaniem i inne. Safona jako wykształcona zawodowo kształciła dziewczęta z rodów arystokratycznych, szykując je do roli matki i żony. Z przynajmniej częścią wychowanek łączyły ją silne więzi emocjonalne, co istotnie przełożyło się na jej twórczość; wiele z jej wierszy opowiada o uczuciach i więziach przywiązania do poszczególnych pannic, tęsknotą za czasem wspólnie spędzonym i wspomnieniami tego czasu. Uczucia te pozostają uniwersalne bez względu na epokę.
I tu zaczyna się drugi filar – wiersze te przesycone są sensualnością, zmysłowością, są głęboko zanurzone w uczuciach autorki, stamtąd jak gdyby wypływają na wierzch. Safona niejednokrotnie ociera się o miłosne wątki homoseksualne (co też czyni ją wyjątkową na tle przedgreckiej literatury). Ona po prostu układała w słowa to, co czuła – stąd atmosfera tych wierszy przesycona jest emocjonalnością wewnętrznych stanów i przeżyć, dość odważnych i dogłębnych jak na swoje czasy. Jest to również wyjątkowym, osobliwym świadectwem historycznym obyczajowości, z którego sporo można wyłuskać nawet pomimo faktu, że biografia Safony pełna jest dziur i legend.
Zachodzi tu wprawdzie jeszcze jeden czynnik – język Safony, który jest prosty i bezpośredni, w żadnym razie nie jest skomplikowany, a jednak ta prostota współgra z treścią i pomaga ją urzeczywistnić, uczynić namacalną, odczuwalną dla odbiorcy. To wszystko przyczyniło się do ogromnej popularności Safony i jej przejścia do historii, czego nie zdołał zdusić nawet papież Grzegorz VII (a próbował). Oczywiście współcześnie wiersze Safony mają wielu konkurentów i konkurentek, tworzących z nawet lepszym skutkiem, ale tym bardziej warto pamiętać o tej pionierce – o wpływie, który wywarła ona na poezję i ogółem na kulturę starogrecką.