O podbiciu Italii przez germańskich Ostrogotów, a następnie przez ich „kuzynów” Longobardów, z licealnego podręcznika do nauki historii dowiemy się mniej więcej tyle, ile można streścić w trzech słowach: „veni, vidi, vici”. W okresie między upadkiem Rzymu a narodzinami średniowiecznej Europy zieje ogromna wyrwa. Czy z dawnej potęgi po najeździe barbarzyńców nie został kamień na kamieniu, czy może też nowi władcy zaadaptowali na własne potrzeby rzymską spuściznę cywilizacyjną? Tematyką tą w książce „Barbarzyńcy w północnej Italii” zajęła się Dominika Długosz.

Autorka publikuje na temat zagadnień archeologii klasycznej i wczesnośredniowiecznej północnej Italii. Uczestniczyła w badaniach archeologicznych na wielu stanowiskach we Włoszech, w Polsce i Bułgarii. Doktoryzowała się na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Zawiedzie się ten Czytelnik, który oczekiwał monograficznego ujęcia procesu zajmowania ziem dawnego Cesarstwa Rzymskiego przez hordy barbarzyńców. Tytuł książki – oraz wykonana na potrzeby promocji prezentacja – jest trochę mylący i przyznam, że dałem się na niego „złowić”. Podbój północnej części Półwyspu Apenińskiego przez ludy germańskiej proweniencji w ujęciu stricte historycznym jest w książce tylko tłem dla archeologiczno-urbanistycznej analizy rozwoju ośrodków miejskich w tym regionie, od upadku Rzymu po zajęcie państwa Longobardów przez Karola Wielkiego. O historii tego okresu „wieków ciemnych” mówią nam kościoły i wykopaliska, sztuka i literatura.

W pierwszej części „Barbarzyńców…” autorka przedstawiła historię, teorię i praktykę badań archeologicznych północnowłoskich miast. Co ciekawe, niemały wkład w tamtejsze odkrycia mają polscy badacze, pracujący we Włoszech w latach 60. W części tej znajdziemy także słownik pojęć łacińskich i germańskich, pomocny w dalszej lekturze. Kryzys późnego Cesarstwa Rzymskiego i ekspansja chrześcijaństwa pokazane przez pryzmat przeobrażeń w tkance miejskiej składają się na część drugą. W części trzeciej spotykamy się z „długowłosymi” Ostrogotami, zwłaszcza z najwybitniejszym ich władcą – Teodorykiem Wielkim – a w części ostatniej z „długobrodymi” Longobardami, dominującymi w Italii przez kolejne dwieście lat.

Zabierając się za lekturę, musimy pamiętać, że napisał ją archeolog. Niestety fragmenty, w których Dominika Długosz ubiera „buty” historyka, są najsłabszą częścią książki. Przedstawianie cech charakteru i zainteresowań władcy – w tym konkretnym przypadku chodzi o wspomnianego już Teodoryka – tylko na podstawie kilku jego wizerunków, a nie w oparciu o źródła z epoki, trąci naiwnością. To, że króla Ostrogotów przedstawiono na koniu podczas gonitwy za jeleniem, wcale nie musi oznaczać, że Teodoryk było zagorzałym miłośnikiem hippiki i polowań… Dopatrzyłem się także dwóch błędów rzeczowych. Nawet jeśli dynastię wizygocką o nazwie „Baltowie” (poprawnie: Bałtowie) uznamy za złośliwość edytora tekstu, to zdanie sugerujące, iż Awarowie byli ludem germańskim (s. 171),absolutnie nie powinno się w książce znaleźć. Część „archeologiczna” książki rekompensuje powyższe niedociągnięcia. Autorka jak mało kto w kraju doskonale orientuje się w podjętej problematyce, więc ewolucja wyglądu północnowłoskich miast oraz miejsc kultu i użyteczności publicznej została przedstawiona w klarownym i zrozumiałem nawet dla laika wywodzie.

Warszawskie Wydawnictwo Trio przyzwyczaiło już do wydawania książek, które są bogato ilustrowane. Tak jest i tym razem. Oprócz kilkudziesięciu ilustracji i zdjęć są tabele, tablice genealogiczne i mapy. Książka jest zszywana i w twardej oprawie. Irytują za to przypisy podane nie – jak to najczęściej bywa – na dole strony lub na końcu książki, ale tuż po zaczerpniętym z innego źródła fragmencie. Styl pisania Dominiki Długosz nie jest nadmiernie skrępowany wymogami prac badawczych, więc książkę czyta się przyjemnie.

Komu mógłbym polecić „Barbarzyńców…”? Z pewnością nie jest to praca odtwórcza (z wyjątkiem fragmentów historycznych),więc mogą po nią sięgnąć wszyscy, którzy po prostu chcą poszerzyć swoją wiedzę o tym fragmencie dziejów naszego kontynentu, gdy upadało „stare”, a w wyniku wędrówek ludów rodziła się nowa Europa.

O podbiciu Italii przez germańskich Ostrogotów, a następnie przez ich „kuzynów” Longobardów, z licealnego podręcznika do nauki historii dowiemy się mniej więcej tyle, ile można streścić w trzech słowach: „veni, vidi, vici”. W okresie między upadkiem Rzymu a narodzinami średniowiecznej Europy zieje ogromna wyrwa. Czy z dawnej potęgi po najeździe barbarzyńców nie został...

Wobec wspaniałej spuścizny, jaką pozostawił po sobie Rzym starożytny, archeologiczne badania nad Italią wczesnośredniowieczną wydają się mało ciekawe. Tymczasem – jak dowodzi w swej pracy Dominika Długosz – także owe wieki ostrogockich i longobardzkich rządów na italskiej ziemi, mają wiele do „powiedzenia” naukowcom. Autorka skupia się na zagadnieniach tzw. archeologii architektury i najszerzej opisuje przemiany, jakie zaszły w budownictwie miejskim między okresem późnorzymskim a rządami plemion germańskich. Praca ma charakter interdyscyplinarny, bowiem obok zagadnień archeologicznych, omawiane są problemy historii czy urbanistyki. Trzeba jednak przyznać, że kwestie historyczne zostały omówione pobieżnie, bez odwołań do bardziej szczegółowej literatury. Niestety na kartach książki sporo jest błędów: drobnych pomyłek merytorycznych (Autorka zaprzecza nieraz sama sobie) czy lapsusów językowych (zwłaszcza w miejscach związanych ze słownictwem łacińskim). W sumie – odnoszę takie wrażenie – temat można było podjąć lepiej i wydobyć z niego trochę więcej. Być może archeolog oceniłby tę książkę nieco wyżej, ale mnie nieco zawiodła.

Wobec wspaniałej spuścizny, jaką pozostawił po sobie Rzym starożytny, archeologiczne badania nad Italią wczesnośredniowieczną wydają się mało ciekawe. Tymczasem – jak dowodzi w swej pracy Dominika Długosz – także owe wieki ostrogockich i longobardzkich rządów na italskiej ziemi, mają wiele do „powiedzenia” naukowcom. Autorka skupia się na zagadnieniach tzw. archeologii...