Bagna. Po prawej. I po lewej. Stanęliśmy w Cienega de Zapata; najzupełniejsze pustkowie; słońce od wieków nagrzewa tutejsze wody i nigdy nikt nie wyobrażał sobie, przynajmniej do 1959 roku, że jakikolwiek Kubańczyk mógłby tu myśleć o czymś innym niż o ucieczce. Tylko trochę na wpół dzikich, zapomnianych z ojca na syna nieszczęśników obija się na skraju bagien: węglarze — powiadają o nich. Nieco dalej zaczątki robót; bagna zostaną osuszone, oczyszczone; na zdobytej ziemi posadzi się ryż — tę podstawę pożywienia Kubańczyków — i to w takiej ilości, że już ani jednego ziarnka nie trzeba będzie sprowadzać z zagranicy. Patrzyłem na tę rozległą kloakę i nie bardzo mi się udawało ujrzeć ją przeobrażoną, pokrytą ryżowiskami, jak daleko sięgnąć wzrokiem. Ale słowa Fidela już mnie zapraszały w stronę innych marzeń; oto w tym cuchnącym pustkowiu rząd chce stworzyć, mając na uwadze rozwój turystyki, najpiękniejszą na Kubie okolicę. — Może najpiękniejszą na świecie — dorzucił w moment później.

Bagna. Po prawej. I po lewej. Stanęliśmy w Cienega de Zapata; najzupełniejsze pustkowie; słońce od wieków nagrzewa tutejsze wody i nigdy nik...

Ci młodzi ludzie mają kult, dyskretny zresztą kult energii, którą tak bardzo umiłował sobie Stendhal. Ale niech nikt nie sądzi, że mówią o tym, że robią z tego jakąś teorię. Żyją energią, posługują się nią, może ją odkrywają, w każdym razie widzi się ją po rezultatach, bo mówić o niej nie mówią zupełnie. Ich energia się przejawia. (...) Robią, co trzeba robić; robią wszystko, co trzeba, więcej niż trzeba. Mówiłem, że skąpią sobie na śnie; to jest konieczność; z drugiej strony nie ścierpieliby, żeby agresja, gdyby do niej doszło, zaskoczyła ich w łóżkach. Rozumiem ich. Kto by nie rozumiał? Kto by nie zrozumiał tego, że w obliczu zamachów i sabotaży obawa i gniew każą im czuwać niejedną noc? Jednak zaszli w tym jeszcze o wiele dalej. Bez mała mogliby powtarzać za Pascalem: „Trzeba przestać spać”. Na zawsze. Chciałoby się powiedzieć, że sen ich opuścił, że on także wyemigrował do Miami. Znam ich tylko od strony ich potrzeby czuwania. Bo jest to potrzeba. Pasja.

Ci młodzi ludzie mają kult, dyskretny zresztą kult energii, którą tak bardzo umiłował sobie Stendhal. Ale niech nikt nie sądzi, że mówią o t...

Jeden z jego kolegów czasu młodości, który pod koniec 1958 roku oczekiwał, jak wszyscy wówczas w Hawanie, przybycia zwycięzcy, pamiętał Fidela Castro jako nerwowego i chmurnego młodzieńca, który w nieposkromionej pysze rwał się do najtrudniejszych zadań: wystarczało powiedzieć, że jakieś przedsięwzięcie zostało uznane za niewykonalne, by rzucał się na nie. Czy z takiej mąki, rozważał ów kolega, nie powstanie tyran? Pewnego dnia zwierzył mi się ze swoich obaw, po czym powiedział: — Wie pan, przestałem się już niepokoić, bo najtrudniejsze przedsięwzięcie na Kubie polega na tym, by sprawować władzę nie będąc ani sprzedawczykiem, ani tyranem.

Jeden z jego kolegów czasu młodości, który pod koniec 1958 roku oczekiwał, jak wszyscy wówczas w Hawanie, przybycia zwycięzcy, pamiętał Fide...