Plaga aresztowań, terror, strach, masowe rozstrzeliwania i katorżnicze zsyłki jako atrybuty pierwszego wolnego, socjalistycznego państwa, z nowoczesną konstytucją i władzą obywatelską? Takie rzeczy tylko w Rosji. Byle żart, krzywe spojrzenie, grymas twarzy, niepodniesienie ręki w głosowaniu za mordowaniem innych – wszystko to prowadziło do pewnej, poprzedzonej torturami i upokorzeniami, śmierci.

Stalin, ramię w ramię z podległymi oficerami NKWD uruchomił machinę administracyjno-destrukcyjną pochłaniającą setki, tysiące i miliony ludzkich istnień. Wszystko pod powłoczką utopii o potędze i wszechwładzy nowoczesnej, jedynej w swoim rodzaju, zindustrializowanej Rosji, na którą czyhają jej odwieczni wrogowie – burżuazja, kapitalizm i towarzysz Trocki. Oto, do jakiego stopnia absurdu, paranoi i wypaczenia doszedł Związek Radziecki w kulminacyjnym momencie czystek lat trzydziestych. Każdy o tym wie, lecz mimo wszystko całość czyta się z konsternacją, a nawet lekkim zażenowaniem. Jak możliwe jest złamanie, zastraszenie i wypranie mózgów milionom ludzi? Odpowiedź zna sam Stalin, którego sylwetkę przedstawia Rybakow na kartach powieści.

Na koniec cytat z książki: „Sergo Ordżonikidze spoczął pod murem kremlowskim. (…) Pewien czeczeński poeta ogłosił drukiem wiersze okolicznościowe. Pochwalono je na związku pisarzy czeczeńskich. Uszczęśliwiony tym poeta obiecał: „Kiedy umrze towarzysz Stalin, napiszę jeszcze lepsze!” Trzeba było durnia rozstrzelać.”

Plaga aresztowań, terror, strach, masowe rozstrzeliwania i katorżnicze zsyłki jako atrybuty pierwszego wolnego, socjalistycznego państwa, z nowoczesną konstytucją i władzą obywatelską? Takie rzeczy tylko w Rosji. Byle żart, krzywe spojrzenie, grymas twarzy, niepodniesienie ręki w głosowaniu za mordowaniem innych – wszystko to prowadziło do pewnej, poprzedzonej torturami i...