brudnopis cd.

"Terminy 'presokratejski' i 'presokratycy' pojawiły się dopiero w nowożytności. Autorek, który ich użył jako pierwszy, a w każdym razie został odnotowany jako pierwszy, był niemiecki teolog i filozof Johann Augustus Eberhard, krytyk Kanta i zwolennik Locke'a" (399).

"Móiwę o przed-platońskich filozofach jako jednorodnej grupie [...] Wraz z Platonem zaczyna się coś całkowicie nowego [...]" (Nietzsche, Philosphy in the Tragic Age of the Greeks, , Washington DC: A Gateway Edition).

"Główny udział w rozpowszechnianiu okresleń 'presokratycy' i 'presokratejski' miał Diels za sprawą swojego dzieła Die Fragmente der Vorsokratiker. [...] Napisał on, że chodzi o filozofię, 'która nie przeszła przez szkołę myślenia Sokratesa (Platona),a więc nie jest wyłącznie przedsokratejską, lecz jest także wczesną filozofią nie-sokratejską" (400).

"Zacznijmy od tego, że Sokrates nie jest wcale ojcem - by tak rzec - przewrotu humanistycznego. Hegel [...] pierwszeństwo dawał sofistom. [...]Trudno Heglowi zapczeczyć, że jeśli zmianę wobec filozofów wczesnych określamy jako wprowadzenie perspektywy subiektywistycznej czy humanistycznej, to sofistom przypada rola zasadnicza" (401-402).

"Otwartym pozostaje też pytanie, czy istotnie Sokrates nie interesował się filozofią przyrody. [...] Sokrates miał w swoim życiu okres, w którym problemy filozofii przyrody przykuwały jego uwagę" (402-403).

"W 'Memoralibiach' możemy przeczytać, że Sokrates 'bynajmniej nie był z tymi sprawami nieobeznany (4.7.5)" (403).

"Nieco bardziej skomplikowane jest zagadnienie interpretacji filozofów wczesnych wyłącznie jako filozofów przyrody" (403).

Long: "Przedstawiając wczesnych greckich filozofów jako koncepcyjnie i metodologicznie presokratycznych, pomijamy lub marginalizujemy ich zainteresowanie takimi tematami jak [...] etyka, psychologia, teologia i epistemologia" (Lond, Anthony A. (ed.),THe Cambridge Companion to Early Greek Philosophy, Cambridge: CUP, s. 6-7).


Zeller: "Sokrates, pierwszy ateński filozof, poświęcił swoją działalność moralnej edukacji współobywateli. To jednak wymagało wiedzy o dobru i złu. A właśniej jego wysiłki na rzecz osiągnięcia tej wiedzy przygptpwały grunt dla tych idei, które stworzyły nową i pewniejszą podstawę nie tylko dla etyki, lecz dla wiedzy jako takiej" (Zeller Eduard, Outlines of the History Hisotry of Greek Philosophy, New York: Dover, 1980, s. 96)

###

ARYSTOTELES (atak Chernissa na Stagiryte)

"Przekaz Arystotelesa od długiego czasu wywołuje kontrowersje i krytyki" (11).

"Arystoteles nie był przecież historykiem filozofii, tylko filozofem, i to jednym z największych, dysponującym własnym rozległym systemem filozoficznym wyrażonym we własnej aparaturze pojęciowej. Wystarczy zresztą zajrzeć do księgi A 'Metafizyki' i do innych miejsc, by stwierdzić, że Arystoteles opisuje stare koncepcje w świetle własnej" (11).

"Arystoteles nie tylko przedstawia dawne koncepcje swoim językiem filozoficznym, nie tylko używał wątków tych koncepcji dla celów własnej argumentacji, lecz zawsze ostatecznie służyć to miało wykazaniu wyższości jego własnej filozofii, w oparciu o założenie, że wszystko, co było wcześniej, w istocie zmierzało do jego własnych rozwiązań" (11).

"Nie przejmował się też był Arystoteles - jak twierdził Cherniss - spójnością swoich relacji, bo na przykład podawał w trzech różnych miejscach trzy różne źródła filozofii eleackiej, a w każdym przypadku miało to wzmacniać jego własną konkretną argumentację. Interpretacje Arystotelesa, twierdził więc Cherniss, były anarchoniczne, narzucające nieistniejące związki między koncepcjami, a także nieistniejące ciągłości pomysłów filozoficznych" (11-12).

"'Od czasu publikacji dzieła Chernissa [...] - pisał jeden z autorów - pogłęcia się świadomość, że nie tylko Arystoteles i jego szkoła byli często zdolni do fałszywego interpretowania presokratyków na poziomie podstawowym, ale również, że on i jego nastepcy systematycznie stosowali celowo zniekształcenia i celowo błędną interpretację jako sposób na uciszenie swoich poprzedników. Innymi słowy, Arystotelesowi i teofrastowi daleko było do nieomylnych przewodników przy inteprtetowaniu presokratyków" (12).

Cherniss: "Nie ma doksograficznych opisów w dziełach Arystotelesa, bo Arystoteles nie był doksografem, lecz filozofem dążącym do skonstruowania pełnej i ostatecznej filozofii" (przypis, s. 17).

KSENOFANES (DK 21)

"Wiedzy ścisłej żaden człowiek nie ma ani mieć nie będzie o bogach ani o tym, co, jak powiedziałem, dotyczy wszechrzeczy. Bo gdyby nawet udało sie mu w pełni opisać rzeczy przemijające, to i tak by nie był tego świadomy. Mniemanie bowiem przynalezy wszystkim" (DK 21 B 34).

FILOLAOS Z KROTONU (DK 44)

"Przeciwstawiała sie ona [filozofia Filolaosa] poglądowi o istnieniu apeironu, czyli rzeczywistości nieograniczonej, nieustrukturyzowanej, nieokreslonej, z tożsamościami niewyłonionymi. [...] Wszystko zatem, co istnieje [...] musi być uporzadkowane, czyli musi być wyodrębnione, ograniczone, okreslone" (138).

"To, co nieograniczone, nie może być wskazane jako podstawa ładu w świecie i zachodzących w nim zmian" (138).

FILOLAOS: "nic w ogóle nie będzie poznawało, jeśli wszystko będzie nieograniczone" (DK 44 B 3) (139).

"Poznawanie zakłada wyodrębnianie rzeczy , czyli ograniczenia" (139).

"Wysoki poziom sprawności refleksyjnej autora" (139).

"Uznanie tezy o wyłącznym istnieniu apeironu ma niemożliwe do przyjęcia konsekwencje epistemologiczne, a mianowicie podważa jakąkolwiek możliwość poznania" (139).

"Gdyby przyjąć jego istnienie [apeironu] to poznanie przestałoby być możliwe" (141).

FILOLAOS: "istota rzeczy, która jest wieczna oraz sama natura dostępne sa poznaniu boskiemu, a nie ludzkiemu" (DK 44 B 6) (139).

"Okazuje sie, że Filolaos dopuszczał jakąś prawdę [...] która wykraczała poza horyznt poznawczy człowieka i dlatego miała charakter boski" (140).

HERAKLIT Z EFEZU

"Poznanie jej [harmoni świata] jest niemożliwe. Ta niemożliwość nie brała się tylkoze zwykłej niedoskonałości poznawczej człowieka, lecz miała powód głębszy: nasz język używany dla poznania świata znudowany jest na przciwieństwach i dzięki nim się to poznanie dokonuje, podczas gdy w ujęciu całości, czyli w poznaniu komplementarnym, przeciwieństwa już nie istnieją, bo są pogodzone. [...] Wprawdzie z perspektywy ludzkiej sprzeczności sa nieusuwalne, a ich jedność jest niekiedy trudna do pojęcia [ale] z perspektywy boskiej - jak nalezy sądzić - ta jedność jawi się w sposób doskonały" (156).

Filozofia Platona wznosi się na poziom pewnego ontologicznego założenia, "które z samej swej istoty pozostaje w napięciu z cząstkowym i nieuchronnie osadzonym w myśleniu sprzecznościami charakterem doświadczenia ludzkiego" (157).

Wskazuja na przyrodzone człowiekowi możliwości poznawcze.

"Istotą tej teorii [złego odczytania Heraklita] było, że nie istnieje ani jedność przedmiotowa, ani jedność podmiotowa, czyli że świat zarówno od strony przedmiotu, jak i podmiotu jest zbiorem ciągle zmieniających się i nakładających konfiguracji podmiotowo-przedmiotowych [...] świat to nieustanny, pozbawiony trwałości i niedający się poznać przepływ" (166).

Arystoteles: "Z tego wyłonił się najbardziej skrajny spośród wymienionych poglądów, głoszony przez heraklitejczyków, a utrzymywany przez Kratylosa, który w końcu uznał, że nie należy nic mówić, lecz tylko wskazywac palcem" (Metafizyka, 1010a10-14) (166).

"Każda wypowiedź już w momencie zakończenia sę anachronizowała się z powodu [powszechnej i nieustannej płynności świata" (166).

PARMENIDES

"Mniemaniom śmiertelników - zauważmy - nie przeciwstawił Parmenides wiedzy boskiej niedostępnej ludziom, lecz wiedzę 'niewzruszoną' i 'dobrze przekonującą'. Oznacza to, że ta wiedza, jakkolwiek przekazana przez boginię, pozostawała w zasięgu poznawczym człowieka. Fakt, że przekazywała ją bogini, sugerował, że dostęp do tej wiedzy był niełatwy i że wymagała ona wielkiego wysiłku. Nie była ona w żadnym razie wiedzą tajemną, ezoteryczną, objawioną przez bogów aktem nadzwyczajnej akcji" (183).

"Główna teza mówi zatem o istnieniu dwóch i tylko dwóch dróg dociekania, jakie otwierają się przed człowiekiem, z którym jedna to JEST i NIE MOŻE NIE BYĆ, a druga - NIE JEST I MUSI NIE BYĆ. Z kategoryczności stwierdzenia wynika, że żadna inna możliwość poznawcza nie pozostaje w zasięgu człowieka" (186).

"Jeśli rozum mówi nam na podstawie ścisłego abstrakcyjnego rozumowania, że jakieś twierdzenie jest nieodparcie prawdziwe, to nalezy je przyjąć bez względu na to, jak dalece kłóciłoby się to z naszym doświdczeniem zmysłowym" (189).

"Interpretacja, wedle której sa tylko dwie drogi".

"Od tamtej, w której JEST i NIE JEST są zmieszane, a którą przypisuje 'ludziom dwugłowym'" (191).

"Ścieżka, jaką podążają ludzie dwugłowi przekonanie, że JEST i NIE JEST są i nie są tym samym. [...] O ile bowiem dualizm JEST i NIE JEST wprowadzony przez nią był uzasadniony logicznie, o tyle jednoczesne utożsamienie i rozróżnienie obu takiego uzasadnienia nie ma i dokonuje sie wyłącznie w głowach śmiertelników. Jednoczesne utożsamienie i rozróżnienie tworzą chaos, nie są zaś jakąś trzecią możliwością logiczną. Zresztą w opisie ludzi dwugłowych nie znajdujemy żadnego tonu pozytywnego, który by sprawił, że odkryli oni coś, co choć trochę czyni ich lepszymi, czy zgoła odmiennymi od tych, który podążają drogą NIE JEST. Ich ścieżka jest 'zwrotna', czyli niezliżająca sie w żaden sposób do JEST, lecz kierująca sie z powrotem do NIE JEST" (191).

EMPEDOKLES z Akragas

"W środku śrenicy znajduje się ogień [...]. Kluczowy jest tutaj ogień, który niczym lampa jest warunkiem postrzegania wzrokowego, dodatkowym obok światła zewnętrznego" (283).

"Twierdził, że w środku źrenicy znajduje się ogień, otoczony przez substancję wodnistą, który rozświetla nam przedmioty" (298).

ANAKSAGORAS z Klazomenów

"Anaksagoras miał powiedzieć, że ludzie chca żyć 'dla oglądania nieba i ładu w całym wszechświecie'" (306).

"Klasyczne sformułowanie tego kontrargumentu pochodzi od Cornforda, który w swoim artykule napisał, że teoria materii Anaksagorasa opiera się na dwóch sprzecznych twierdzeniach: jedno mówi o homoiomerach, czyli o substancjach jednorodnych, a drugie o tym, że we wszystkim jest cząstka wszystkiego". Cytat z Cornforda: "O ile Anaksagoras nie był człowiekiem wyjątkowo tępym, nie mógł formułować teorii, która tak oczywiście zawiera sprzeczności" (1930:14).

DIOGENES z Apolonii

"Twierdził więc, na przykład, że ryby oddychają dzieki powietrzu zawartemu w wodzie i to jest dla nich odpowiednia jego ilość; duszą się natomiast wyciągnięte z wody, bo tego powietrza jest dla nich zbyt dużo. Warto odnotować, że to tłumaczenia, ogólnie trafne, Arystoteles uznał za 'absurdalne'" (O oddychaniu 471a2-5, b12-17; A31) (338).

LEUKIPPOS i DEMOKRYT

"Dlatego mówili, że będące nie jest więcej niż niebędące, ponieważ ciało stałe nie jest bardziej niż próżnia" (Arystoteles, Metafizyka 985b; DK 67 A 5).

"Przyznaje tym, którzy opowiadają się za jednością, że nie byłoby ruchu bez próżni i twierdzi, że próżnia jest tym, co niebędące i że nic co jest, nie jest niebędącym, bo to, co jest w sensie ścisłym, jest całkowicie i w pełni będącym. [...] Bo z tego, co jest naprawdę jednością, nie może powstać mnogość ani jedność z mnogości" (Arystoteles, O powstawaniu i ginięciu 325a; DK 67 A 7).

"Co więcej, to, co jest, istnieje nie bardziej, niż to, co nie jest , i w równym stopniu jest przyczyną rzeczy powstałych" (Symplicjusz, komentarz do Fizyki, 28.4; DK 67 A 8).

"Stwierdzenie, że próżnia jest 'tym, co niebędące' oraz 'próżnia istnieje' odwołuje się do dwóch różnych sensów czasownika 'być': to pierwsze określa wszystko, co nie spełnia cech przypisywanych atomom definiowanym jako JEST; to drugie jest zdaniem egzystencjalnym" (351).

"Teofrast pisał, że [u Demokryta] 'ze wszystkiego wydzielają się upływy', co może oznaczać, że również z oka. W takim zaś razie oko ma funkcję bardziej aktywną. Stąd bierze się przypuszczenie, że upływy emitowane przez oko są czymś w rodzaju umożliwiających widzenie promieni, które spotykają się z upływami emitowanymi przez przedmioty gdzieś w powietrzu i tam pod wpływem tych dwóch strumieni dokonuje się ich kondensacja. [...] Pamiętamy, że już wcześniej Empedokles pisał o ogniu w źrenicy, który jak lampa umożliwiał widzenie. Nie jest to ten sam pomysł, którego można dopatrzyć się u Demokryta, lecz ważne jest, że aktywna rola oka w widzeniu była wówczas dostrzegana" (371).

brudnopis cd.

"Terminy 'presokratejski' i 'presokratycy' pojawiły się dopiero w nowożytności. Autorek, który ich użył jako pierwszy, a w każdym razie został odnotowany jako pierwszy, był niemiecki teolog i filozof Johann Augustus Eberhard, krytyk Kanta i zwolennik Locke'a" (399).

"Móiwę o przed-platońskich filozofach jako jednorodnej grupie [...] Wraz z Platonem zaczyna...