Choć autor w zasadzie nie objawia żadnych nowych badań czy rewelacji dotyczących zagadek polskiej historii, tytuł jest wartościową lekturą. Z kilku powodów. Po pierwsze wykład prowadzony jest po trosze gawędziarskim tonem, w formie dedukcyjnego dochodzenia do najbardziej prawdopodobnej wersji, wykluczając lub pokazując słabości innych. Czyta się znakomicie. Po drugie nie są to powszechnie znane, choć ważne historie, często je znamy, ale w skrócie, nieświadomi wszelkich wątpliwości, jakie się z nimi wiążą. Więc warto je sobie przypomnieć i szerzej poznać. Autor daje czytelnikowi możliwość, by wyrobił sobie własne zdanie, choć wyraźnie preferuje pewne wyjaśnienia. Trzeba też przyznać, że dzięki temu dyskursywnemu sposobowi opowiadania nieźle się to wszystko zapamiętuje.

A o jakie zagadki chodzi? Pozbierane zostały z 10 wieków polskiej historii, w układzie chronologicznym, ale na 10, dwie właściwie nie mają nic wspólnego z Polską, więc tytuł nie odzwierciedla treści w pełni. Te dwa przypadki to śmierć Napoleona na Wyspie Świętej Heleny (otrucie, zm. 5.05.1821) i śmierć arcyksięcia Rudolfa w Mayerling (samobójstwo?, 30.01.1889).
Pozostałe to kolejno:
- jakie były przyczyny i możliwy przebieg zabójstwa biskupa Stanisława ze Szczepanowa przez Bolesława Śmiałego (1079)?
- kim był naprawdę Dymitr Samozwaniec, koronowany na cara Rosji przy wydatnej polskiej pomocy (1606)?
- po co kardynał Richelieu aresztował i przetrzymywał we francuskim więzieniu Jana Kazimierza Wazę, przyszłego króla Polski (maj 1638-sierpień 1639)?
- co było prawdziwą przyczyną powstania Chmielnickiego, a dokładniej dlaczego Chmielnicki, dotąd wierny Rzplitej Kozak rejestrowy, został przywódcą buntu (1647-1657)?
- na co w wieku 43 lat zmarł i gdzie naprawdę został pochowany książę Jeremi Wiśniowiecki (zm.1651)?
- czy porwanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego było jego własną prowokacją dla skompromitowania Konfederacji Barskiej (3.11.1771)?
- czy Jakub Szela był tylko agentem austriackim, czy autentycznym przywódcą chłopskim w Galicji (przyczyny rabacji chłopskiej 1846 roku)?
- kto stoi za zaginięciem lub raczej zamordowaniem gen. Włodzimierza Ostoi-Zagórskiego i jak do niego mogło dojść (6/7.08.1927)?

Najwięcej miejsca R. Romański poświęca Samozwańcowi, Napoleonowi, do dziś skrywanej tajemnicy Mayerlingu ("wszystko jest lepsze niż prawda" miał powiedzieć cesarz Franciszek Józef) i śmierci generała Zagórskiego. I ze względu na dokładność i logikę wywodu są to chyba najciekawsze, bo najlepiej przeanalizowane kryminalne zagadki. Czyta się je właśnie jak kryminał. I szkoda, co w przedmowie stwierdza autor, że nie mieliśmy dotąd autora, który by spopularyzował te historie w powieści, jak to powiodło się Dumas z jego "człowiekiem w żelaznej masce" czy "naszyjnikiem królowej". Nasze zagadki wcale nie są gorsze, niż francuskie. Ale może się jeszcze kiedyś ktoś taki znajdzie?

Gwoli uważnego i krytycznego czytania, jakie powinno cechować czytelnika kryminałów, zauważyłem, że autor korzystał chyba z anglojęzycznych źródeł, ponieważ dwukrotnie zdarza mu się podawać dla jednego wydarzenia różne godziny, np. w jednym miejscu artykułu o Meyerling raz powrót arcyksięcia do Wiednia zapowiedziany jest na 5.30, w innym na 17.30. Zabrakło PM?

Choć autor w zasadzie nie objawia żadnych nowych badań czy rewelacji dotyczących zagadek polskiej historii, tytuł jest wartościową lekturą. Z kilku powodów. Po pierwsze wykład prowadzony jest po trosze gawędziarskim tonem, w formie dedukcyjnego dochodzenia do najbardziej prawdopodobnej wersji, wykluczając lub pokazując słabości innych. Czyta się znakomicie. Po drugie nie są...