Sięgnąłem po kolejny tom Historycznych bitew z dużymi nadziejami na dobra pracę. Oczekiwałem solidnej, przejrzystej syntezy, opracowania poświęconego zrywowi Wielkopolan, dzięki któremu ich dzielnica została przyłączono do tworzącego się państwa polskiego. Lektura nie zawiodła moich oczekiwań. Zanim jednak przejdę do przybliżenia treści książki i mojej opinii o niej, muszę podzielić się dwiema refleksjami. Po pierwsze, praca Wyszczelskiego to opracowanie popularnonaukowe. Nie jest to więc książka wyczerpująca temat, praca źródłowa czy wielka monografia, a jedynie opracowanie, pozwalające na ogólne poznanie tematyki powstania wielkopolskiego i wstęp do dalszej lektury dla zainteresowanych tematem. Chyba, że czytelnik (jak ja) pragnie jedynie poznać zasadnicze zarysy tematyki – wtedy książka ta idealnie spełnia oczekiwania. Po drugie, z radością sięgnąłem po opracowanie poświęcone powstaniu, które zakończyło się sukcesem – i to zarówno militarnym, jak i politycznym – a nie, jak to jest najczęściej w polskiej literaturze historycznej, opisywaniu bohaterskiej klęski. Nie chodzi przy tym o dyskredytowanie ludzi, walczących w kolejnych zrywach narodowych, ale o docenienie tego wystąpienia, które zakończyło się zwycięstwem i o którym tak mało można przeczytać.
Praca Wyszczelskiego zawiera, mimo niewielkiej objętości, całkiem spory materiał historyczny. Oprócz wprowadzenia ogólnego (sytuacja w zaborze pod koniec wojny, działania władz niemieckich, przygotowania polityczne) i genezy wystąpienia zbrojnego (w tym roli przejazdu Paderewskiego przez Poznań), zostały także przedstawione działania na forum międzynarodowym oraz stosunek powstającego państwa polskiego i jego przywódców do zrywu Wielkopolan. Same działania zbrojne stanowią zasadniczą część książki, autor jednak nie zapomniał pokazać też zagadnień politycznych, w tym roli konferencji wersalskiej. Otrzymaliśmy też obraz obu stron konfliktu, w miarę wywarzony, jeśli chodzi o proporcje. Wreszcie na zakończenie mamy pokazaną rozgrywkę o Wielkopolskę na forum obrad Wielkiej Trójki. Dopełnieniem stało się pokazanie dróg integracji Wielkopolski z państwem polskim oraz jej miejsce w tym państwie wraz z sytuacja polityczną i wojskową II Rzeczpospolitej.
Muszę dodać, że powyższy skrót nie wyczerpuje wszystkich wątków pracy Wyszczelskiego. A jednak zabrakło mi jednego ważnego elementu, a Mianowice roli Komitetu Narodowego Polskiego w zabiegach o przyznanie Polsce Wielkopolski i Pomorza. Jakoś autor przeszedł do porządku dziennego, pokazując rozgrywkę polityczną między wielkimi mocarstwami, jakby w ogóle polskiej delegacji nie było. To spory brak. Moim zdaniem za mało też uwagi poświęcono bohaterom zmagań powstańczych, skupiając się głównie na suchym przedstawieniu kadry dowódczej i niektórych epizodów. Poza wzmiankami niewiele też jest o roli ludności cywilnej.
Do niedoskonałości książki można też dorzucić pojawiające się powtórzenia, np. wielokrotne przypominanie, że Naczelna Rada Ludowa hamowała działania dążące do powstania, a po jego wybuchu – do rozszerzenia jego zasięgu. Są także literówki (to można niekiedy wybaczyć) i błędy (tego już nie). I tak na s. 14 pojawia się, miast Tomasza, Tadeusz Zan. Niewiele dalej (s. 19) autor opisując upadek Niemiec w listopadzie 1918 r. stwierdza, że „W ten oto sposób upadły wszystkie trzy monarchie będące sprawcami rozbiorów Polski”, choć wcześniej jakoś o pozostałych dwóch nie pisał… Na s. 26 (ale także w kilku innych miejscach pracy, np. s. 137, 141) Wyszczelski jednym tchem wymienia Pomorze, Wielkopolskę, Mazury i Warmię jako zabrane Polsce przez Prusy ziemie. Tylko kiedyż to mazury należały do Polski? Na s. 70 chochlik zamienił Wielkie Garbary na Wielkie Grabary – czyżby korektor nie znał topografii Poznania? Mapy są zbyt schematyczne i nieczytelne, Wykaz nie wyczerpuje pomyłek i przeinaczeń – tym bowiem powinni się zająć specjaliści tematu i na pewno zrobią to lepiej i wnikliwiej ode mnie. Tu chciałem tylko zasygnalizować problemy, z którymi czytelnik może się zetknąć.
Żeby jednak nie narzekać, należy oddać sprawiedliwość autorowi, że bardzo wyraźnie i wielokrotnie podkreślał determinację Wielkopolan, ich wolę walki, dążenie do przywrócenia Wielkopolski do Rzeczpospolitej i spontaniczność zrywu powstańczego. Wyszczelski kończy pracę słowami: „Autor ma nadzieję, że czyn powstańczy ludności Wielkopolski wreszcie doczeka się należytego uznania i szacunku ze strony całego polskiego społeczeństwa”. Autor powyższego tekstu, znający wciąż żywą pamięć Wielkopolan wobec wysiłku ich przodków, podpisuje się pod tym stwierdzeniem w całej rozciągłości.
A jeśli chodzi o książkę – to jako praca popularna wydaje się bardzo dobrym wstępem do bliższego poznania powstania wielkopolskiego. Warto po nią sięgnąć.

Sięgnąłem po kolejny tom Historycznych bitew z dużymi nadziejami na dobra pracę. Oczekiwałem solidnej, przejrzystej syntezy, opracowania poświęconego zrywowi Wielkopolan, dzięki któremu ich dzielnica została przyłączono do tworzącego się państwa polskiego. Lektura nie zawiodła moich oczekiwań. Zanim jednak przejdę do przybliżenia treści książki i mojej opinii o niej, muszę...