Z czym kojarzą Ci się Kossakowie? Z obrazami Juliusza? Wojciecha? Portrety, konie, bitwy… A może więcej Ci mówi dorobek literacki kolejnych pokoleń: kontrowersyjnej Zofii Kossak, prześmiewczej Magdaleny Samozwaniec, romantycznej Marii Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej czy też słynącej z miłości do zwierząt pisarki i biolożki w jednym, Simony? Jedno jest pewne. Czegokolwiek już o tej rodzinie nie wiesz, powinieneś dowiedzieć się więcej. I naprawdę warto sięgnąć w tym celu po najnowszą książkę Joanny Jurgało – Jureczko. Dlaczego?

Mogłabym napisać jednym zdaniem – ponieważ jest to książka szalenie interesująca, napisana z pasją i czyta się ją jednym tchem. Jednak byłoby to zbyt duże uproszczenie. Za tym wszystkim stoi znacznie więcej. Nietuzinkowe osobowości bohaterów i pierwszorzędna praca autorki. Lata przyjaźni i rozmów z córką Zofii Kossak, Anną Bugnon – Rosset, praca kustosza w Muzeum Zofii Kossak – Szatkowskiej w Górkach Wielkich, liczne artykuły i publikacje, a przede wszystkim ponad dwadzieścia lat żmudnej pracy – zarówno w terenie, jak i w archiwach. Wszystko to, aby przyjrzeć się tej rodzinie z bliska, rzucić na nią nowe światło i ocalić ją od zapomnienia, oddając w ręce czytelnika tę właśnie książkę.

„Żyli z rozmachem i pięknie. Byli namiętni i ascetyczni-grzeszni i święci. Tańczyli do białego rana – do samego końca. Zostawili po sobie nie tylko zrujnowane domy. Zostawili siebie z całym bogactwem i nędzą ludzkich spraw, z ogromem szczęścia i tragedii – spełnienia i niespełnienia. Z sięgającą poza śmierć nadzieją.”*

Już sam początek „Białego Mazura” jest wielce intrygujący, bo poznajemy tu niejaką Jewdokiję, starą, mądrą kobietę, która wiele widziała i przeżyła, a te niełatwe życie nauczyło ją przede wszystkim pokory i milczenia. Jest ona bohaterką jednej z powieści Zofii Kossak, której ta nigdy nie wydała. Wręcz przeciwnie. Skrzętnie schowała ją przed światem. Czyżby dlatego, że Jewdokija zdaje się być aż nazbyt często alter ego autorki? Tego się już nie dowiemy, ale jedno jest pewne. Postać ta przewija się w naszej powieści często i stanowi doskonałe tło dla przeżyć naszych bohaterów.

I do nich teraz powrócimy. Protoplastą rodu był słynny malarz, Juliusz, który to w małżeństwie z Zofią z Gałczyńskich doczekał się pięcioro dzieci: bliźniaków Wojciecha i Tadeusza, syna Stefana i dwóch córek: Zofii i Jadwigii. Autorka książki skupia się przede wszystkim na losie tych dwóch pierwszych. Historia o tyle ciekawa, że choć Wojciech i Tadeusz byli bliźniakami tak do siebie podobnymi, że nawet służba ich nie odróżniła, tak ich charktery, życiowe doświadczenia i domy, które stworzyli, różniły się od siebie diametalnie. I właśnie tym domom oraz zamieszkującym ich ludziom będziemy się na kartach tej książki przyglądać.

Wojciech. Wielki artysta, optymista i … kobieciarz. Choć kochał swoją żonę, Marię z Kisielnickich nad życie, to nie potrafił oprzeć się wdziękom innych pań, czego odzwierciedlenie znajdujemy w jego licznej korespondencji. Niemniej, małżeństwo to było bardzo zgodne, kochające się i wspierające do samego końca. Ich dzieci, Maria, Magdalena i Jerzy, również zaznały w dziecińswtwie i młodości wiele miłości i swobody z ich strony. Może nawet aż zbyt wiele? Bo jak późniejsze życie pokazało, żadne z nich tak na dobre nie odnalazło się w dorosłości.

Tadeusz. Polski działacz społeczny i major Kawalerii Wojska Polskiego. Urodzony pechowiec, który w pewnym momencie sam nazywał siebie ciemną stroną księżyca, gdyż za co się nie zbarał, obracało się prędzej czy później w pył. Interesy, posiadłości, kontakty… Od wielkiego świata uciekł do Góreckiego Dworku pod Cieszynem, gdzie po latach wojennej tułaczki powróciła również jego córka, wspaniała pisarka Zofia Kossak – Szucka – Szatkowska, a następnie zaglądała wnuczka, wspomniana już wyżej Anna Bugnon – Rosset.

Tak więc to o nich jest „Biały mazur”. I każda z tych postaci pokazuje nam tu nie tę wyidealizowaną, a swoją prawdziwą twarz, pozwalając spojrzeć na siebie nie przez pryzmat własnych prac, a życiowych wyborów i decyzji. Bo w tym miejscu należy zaznaczyć, że osią fabularną tej pozycji nie są lata świetności, a powolny upadek rodu, co też swoją drogą z pewnością wyróżnia tę książkę na tle innych biografii i dodaje jej niemałego smaczku. Przez to, że autorka skupia się właśnie na tych najtrudniejszych, okołowojennych latach, ludzie z rodu Kossaków zostają mocno odarci z tej lukrowej otoczki dobrobytu i geniuszu, nabierając równocześni bardziej realnego wymiaru. Miłość i zdrada, dostojeństwo i żywiołowość, bogactwo i ruina – wszystko się tu ze sobą przeplata, tworząc scenariusz godny ekranizacji, a liczne fotografie dodatkowo rozpalają wyobraźnię.

Jednak dobra historia i rzetelne przygotowanie merytorycznne, to jedno. O ile w przypadku klasycznej literatury faktu więcej nie trzeba, tak w jej zbeleteryzowanej formie równie ważny jest styl. A ten jest w przypadku pani Joanny na bardzo wysokim poziomie. Sugestywny i obrazowy język z nutką poetyckości, ale i pewnej poufałości wynikającej z wieloletniego obcowania z tematem, nadają tej książce pazura, przy czym lekkość pióra sprawia, że „Biały mazur” jest pozycją bardzo przyjemną w odbiorze.

Na koniec może jeszcze kilka słów o tytule. Biały mazur jest tańcem wyjątkowym – tańczony przez szlachtę nad ranem, jako ostatni taniec na balu, wymagał od uczestników niemałego wysiłku, bo i figur dużo i muzyka żywiołowa, a nie ma co ukrywać – po godzinach szalonej zabawy, energia i zdrowie już uczestników opuszczały. Jednak do tego akurat tańca należało podejść honorowo. Zebrać wszystkie siły, poprawić stroje i fryzury, a następnie z gracją wyjść na parkiet i mimo zmęczenia dać z siebie wszystko. Jest to więc piękna metafora, która dla autorki stała się lajtmotiwem jej najnowszej książki. Książki, mówiącej o upadku wybitnego rodu, który choć po latach świetności ewidentnie chyli się ku końcowi, to jednak do samego końca się nie poddaje i walczy.

*Joanna Jurgała-Jureczko, Biały Mazur, Wydawnictwo Zysk i S-ka 2018, str. 356

**tamże, str. 43

Z czym kojarzą Ci się Kossakowie? Z obrazami Juliusza? Wojciecha? Portrety, konie, bitwy… A może więcej Ci mówi dorobek literacki kolejnych pokoleń: kontrowersyjnej Zofii Kossak, prześmiewczej Magdaleny Samozwaniec, romantycznej Marii Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej czy też słynącej z miłości do zwierząt pisarki i biolożki w jednym, Simony? Jedno jest pewne. Czegokolwiek już...