Tak się jakoś złożyło, że "Księga cmentarna" to druga - po "Koralinie" - powieść Gaimana, jaką miałam okazję przeczytać. I o ile historia małej dziewczynki wprowadzając mnie do niesamowitego świata Gaimana pozostawiła po sobie uczucie niedosytu i zachłanną chęć na więcej, o tyle opowieść o losach Nika Owensa z każdą kolejną stroną i w znacznie większym stopniu pozwoliła mi rozsmakować się w mrocznej prozie autora i pogrążyć bez reszty w wykreowanym przezeń świecie.

Pewnej jesiennej nocy mały chłopczyk cudem uniknął śmierci. Szczęścia zabrakło całej jego rodzinie - rodzicom i starszej siostrzyczce, brutalnie zamordowanej przez mężczyznę o imieniu Jack. Malec znajduje schronienie na starym, opuszczonym cmentarzu, a także opiekunów w postaci jego widmowych mieszkańców. Bezdzietne małżeństwo Owensów nieżyjące od kilkuset lat nadaje mu imię Nikt i za zgodą współlokatorów obdarza Swobodą Cmentarza. Od tej pory przez kilkanaście lat chronią go przed niebezpieczeństwem grożącym chłopcu ze strony mordercy jego rodziny, jak też uczą wielu przydatnych rzeczy - oczywiście w ich mniemaniu - jak znikanie, nawiedzanie czy wędrowanie w snach. Nie zaniedbują przy tym mniej ekscentrycznych form edukacji, a przede wszystkim - paradoksalnie - dają mu namiastkę rodzinnego ciepła. Cmentarz staje się jedynym domem Nika; jego łącznikiem ze światem zewnętrznym jest opiekuńczy wampir (?) Silas dbający także o fizyczne potrzeby chłopca. Nauczycielką jest panna Lupescu przybierająca czasem postać wilczycy, zaś towarzyszami zabaw - duchy zmarłych dzieci. Nik poznaje również sympatyczną wiedźmę pogrzebaną na niepoświęconej cmentarnej ziemi, znajduje wejście do pradawnego kurhanu strzeżonego przez tajemniczego Swija, uczestniczy w dance macabre w parze z Szarą Panią, a nawet zostaje porwany przez ghule. Czas płynie mu beztrosko, jednak z biegiem lat grożące mu niebezpieczeństwo wcale nie mija. Nik dorasta i w jego życiu wiele się zmienia - przede wszystkim będzie musiał stawić czoła bezwzględnym zabójcom i przeżyć własne życie...

Nie będę oryginalna: "Księga cmentarna" po prostu mnie oczarowała. I pal licho, że jest adresowana do młodzieży (miałabym opory przed podsunięciem jej mojej 13-letniej córce) - w świat Gaimana z łatwością wkroczy każdy, niezależnie od wieku, i niejeden się z nim zatraci. Ja przepadłam na amen!
Bez problemów odnalazłam się w mrocznym, posępnym uniwersum wykreowanym przez wyobraźnię autora. Z zadziwiającą lekkością, płynnością i swobodą balansuje on na granicy świata żywych i martwych łączącego w sobie elementy realistyczne i nadprzyrodzone, przenikające się nawzajem z subtelną naturalnością - to robi wrażenie, a zarazem jest znakiem rozpoznawczym Gaimana. Atmosfera grozy i tajemniczości jest wszechobecna, ale paradoksalnie to świat zewnętrzny jest dla bohatera przerażający i niebezpieczny. Autor z wielką prostotą i bez fanfar stwierdza istnienie życia po śmierci - nie mniej barwnego i intrygującego od doczesnego; ci, którzy przekroczyli granicę śmierci siłą rzeczy mają poszerzoną perspektywę, ale nie są wolni od rozmaitych emocji, radości i trosk - za wyjątkiem tej ostatecznej, rzecz jasna.
Ogromnie spodobała mi się charakterystyka mieszkańców cmentarza, którą uzupełniają krótkie, acz treściwe i celne epitafia na nagrobkach. Zapadają w pamięć takie postaci jak Silas czy panna Lupescu - jak na istoty z innego świata przystało otacza je nimb tajemnicy. Postaci o niewyjaśnionym charakterze jest w powieści sporo, jednak niedomówienia tylko rozpalają naszą wyobraźnię, w żadnym razie nie irytują. Wrażenie robią takie popularne motywy jak dance macabre, czarownica pochowana w niepoświęconej ziemi czy istota czekająca we wnętrzu kurhanu na swego mistrza - siła sugestii prozy Gaimana, niedopowiedzenia dające możliwość własnej interpretacji i pozostawiające pole dla naszej wyobraźni tylko dodają fabule uroku, charakteru, no i zapadają w pamięć.

"Księga cmentarna" to opowieść niosąca uniwersalne, pełne prostoty a zarazem głębi przesłanie zamknięte w kunsztownej, ponuro - baśniowej formie. Młody bohater przeżywa problemy nieodłącznie związane z okresem dorastania - buntuje się, szuka własnej drogi życiowej, popełnia błędy i wynosi z nich naukę pod życzliwym okiem opiekunów; poznaje smak przyjaźni, ciężar odpowiedzialności, a także wartość odwagi, zaufania i prawości. Na szczęście to promowanie pozytywnych wartości jest nienachalne i pozbawione moralizatorskiego tonu, za to okraszone nutką surrealizmu i grozy charakterystycznych dla stylu Gaimana, któremu po prostu nie sposób się oprzeć.
Niepokojąca wizja świata wykreowanego przez Neila Gaimana poraża rozmachem i polotem; obecność znanych skądinąd motywów nie sprawia wrażenia wtórności, wręcz przeciwnie - zaskakuje oryginalnością i świeżością spojrzenia. Historia jest dopracowana, dopieszczona i wewnętrznie spójna mimo niedomówień mogących pozostawiać uczucie niedosytu, jednak moim zdaniem zamierzonych. Tworzą one niepowtarzalny i niepodrabialny klimat, a na dodatek emanują romantyzmem w starym stylu, znanym chociażby z ballad Mickiewicza czy też II części "Dziadów".
Proza Gaimana nie tylko przemawia do mnie, ale wręcz krzyczy; znakomicie harmonizuje z moją wrażliwością, estetyką, poczuciem humoru i wyobraźnią, jest idealną odpowiedzią na moje oczekiwania co do gatunku fantasy.
Gorąco polecam!

Tak się jakoś złożyło, że "Księga cmentarna" to druga - po "Koralinie" - powieść Gaimana, jaką miałam okazję przeczytać. I o ile historia małej dziewczynki wprowadzając mnie do niesamowitego świata Gaimana pozostawiła po sobie uczucie niedosytu i zachłanną chęć na więcej, o tyle opowieść o losach Nika Owensa z każdą kolejną stroną i w znacznie większym stopniu pozwoliła mi...