Hołodomor, przez lata przemilczana, a nawet negowana zbrodnia Stalina. Badacze czasami porównują ją do Holocaustu. Spierają się, czy można Wielki Głód nazywać ludobójstwem.

Najstraszniejsze są opisy jak głód zabijał. Nie są to jedynie suche, analityczne opracowania. Są to historie konkretnych ludzi, często całych rodzin. Śmierci fizycznej nierzadko towarzyszyła śmierć psychiczna i moralna, dzieciobójstwo, kanibalizm, nekrofagia... Młoda Polka, oskarżona o szpiegostwo i zesłana na jedną z Wysp Sołowieckich, spotkała tam Ukraińców, którzy opisywali, „ jak ich dzieci zmarły z głodu i jak oni sami, niemal umierający, gotowali ciała swoich dzieci i je jedli. Działo się to, gdy byli w stanie szoku wywołanego głodem. Później, gdy zrozumieli, co się stało, stracili rozum.” Lektura tych rozdziałów jest najtrudniejsza. Badacze Hołodomoru wyliczyli, że liczba jego bezpośrednich ofiar sięga 3,9 milionów.

Poznawcza wartość książki Anne Applebaum, trudna do przecenienia, to szczegółowa, oparta na wszystkich dostępnych źródłach, analiza przyczyn, sposobu egzekwowania stalinowskiej polityki rolnej oraz następstw ukraińskiego śmiertelnego głodu. Kolektywizacja i tzw. rozkułaczanie przyczyniły się do spadku wydajności plonów. Lekarstwem, aby utrzymać eksport żywności, nieodzowny, zdaniem Stalina, dla zdobycia środków na industrializację kraju, stała się bezwzględna rekwizycja wszelkich chłopskich zapasów, także z upraw przydomowych. Towarzyszyła temu skierowana przeciwko ukrainizacji propaganda i nasilające się represje, łącznie z zsyłkami i egzekucjami.

Najgorszy był rok 1933. Już na początku następnego roku, na tzw. zjeździe zwycięzców partii, Stalin triumfował. „Rozgromiliśmy kułaków” - oświadczył, zapowiadając jednak dalszą walkę z „przeżytkami kapitalizmu”. A ukraiński komunista Paweł Postyszew bił się w piersi za przeoczenie przez lokalną organizację partyjną specyfiki Ukrainy, tamtejszych wpływów nacjonalistycznych i szowinistycznych, długo trwającej tam wojny domowej i tradycji kontrrewolucyjnych, którym hołdowali kułacy oraz zagranicznego interwencjonizmu, silnego ze względu na położenie geograficzne. Cały czas serwowana była propaganda negująca Hołodomor, wspomagana sfałszowanymi spisami ludności i karami za mówienie o klęsce głodu. Do znacznej skuteczności tych zabiegów również za granicą („Rosjanie głodni, ale nie głodują”) przyczyniła się sytuacja polityczna na kontynencie oraz różni użyteczni idioci. A popularny korespondent NYT, Walter Duranty, otrzymał nawet Pulitzera za publikacje o sukcesach radzieckich kołchozów.

Dopiero od połowy 1934 roku na Ukrainę zaczęła powoli docierać pomoc żywnościowa i stopniowo rozluźniano normy rekwizycji. Mieszkańców wymarłych wsi, czyli wyeliminowanych „wrogów klasowych”, zastępowali przesiedleńcy z Rosji. Tak na wiele lat skończył się sen o wolnej Ukrainie.

Świetna książka. Olbrzymia liczba faktów i ich dobrze umotywowana interpretacja tworzą logiczny wywód obrazujący nie tylko istotę Hołodomoru, ale całego zbrodniczego systemu. Jest przy tym, mimo solidnego naukowego aparatu, przystępnie napisana. Słuchałam audiobooka, w interpretacji Alberta Osika, śledząc jednocześnie tekst, przypisy i ilustracje.

Hołodomor, przez lata przemilczana, a nawet negowana zbrodnia Stalina. Badacze czasami porównują ją do Holocaustu. Spierają się, czy można Wielki Głód nazywać ludobójstwem.

Najstraszniejsze są opisy jak głód zabijał. Nie są to jedynie suche, analityczne opracowania. Są to historie konkretnych ludzi, często całych rodzin. Śmierci fizycznej nierzadko towarzyszyła śmierć...