Teraz już wiem, że Stefan Grabiński był chodzącą osobliwością; podobną nieco do bohaterów swoich krótkich utworów. Już w pierwszym zdaniu wstępu do tomu, Hutnikiewicz nazywa ojca polskiej literatury grozy „dziwnym pisarzem”. Za życia niedoceniany, dostrzeżony po śmierci. Tworzy on na pozór normalny, pospolity świat, który po głębszym wejrzeniu staje się coraz bardziej odrealniony, obcy, przejmujący dreszczem. Traci swoje normalne wymiary, swą jednowymiarowość. Do tego dochodzą wyraziste, specyficzne, wręcz poetyckie opisy, które mają potęgować powyższe odczucia. Pisarz nie ukrywał podziwu i inspiracji E.A. Poem; w 1 z utworów oddaje cześć „Wehikułowi czasu” i jego twórcy – Wellsowi. Twórczość Grabińskeigo była nie tyle literaturą, co formą spisanego światopoglądu i indywidualnego postrzegania rzeczywistości. W nowelach (fachowo: horror story, weird fiction) sprawdził się najlepiej.

Dla mnie, prócz pisarza, Grabiński objawił się jako filozof-mistyk. Kilka jego rozważań filozoficznych, umiejętnie wplecionych do swoich utworów aż prosi się o uznanie tych wielkich – dawno już zmarłych myślicieli, którymi Polak się inspirował. Według mnie, największy popis daje w nowelach: Spojrzenie oraz Saturnin Sektor.
-----------------------------------------------------------------------------

Tom składa się z 34 noweli: 31 pochodzi z sześciu tomów [Na wzgórzu róż; Demon ruchu; Szalony pątnik; Księga ognia; Niesamowita opowieść; Namiętność; Utwory rozproszone] wydawanych w latach 1918-1930 oraz 3 uzupełniające zbiór pozycje z czasopism, nie zamieszczone w żadnym z autorskich wydań książkowych.

Główne filary twórczości Grabińskiego i źródła jego inspiracji to:
1. Prymat myśli nad materią; kreatorska siła myśli (nowele: Dziedzina; Kochanka Szamoty; Spojrzenie; Głucha przestrzeń; Świadek Materna)
2. Świat wielu płaszczyzn – „tamta strona” (nowele: Ultima Thule; Ślepy tor; Saturnin Sektor; Sygnały)
3. Dynamiczna teoria bytu. „Nie ma żadnego ‘jest’, lecz wszystko ‘płynie’, nic nie jest tym, czym przed chwilą było.” (nowele: Demon ruchu’ Smoluch; Maszynista Grot; Saturnin Sektor)
4. Parapsychologia, Psychopatologia (nowele: Zez; Czerwona Magda; Gebrowie; Na tropie; Maszynista Grot; Po stycznej; W domu Sary; W willi nad morzem; Płomienne gody)

**Ponadto z dynamicznej koncepcji bytu narodził się (chyba najbardziej znany) tom „Demon ruchu”, gdzie zachwyt nad koleją widać niemal w każdej noweli, a jeszcze bardziej sympatię dla ludzi, którzy z pasją okiełznali wielkie stalowe potwory ziejące parą i wręcz uzależnili się od pędu. KOLEJ u Grabińskiego ma swój majestat i duszę, nie to co dziś.
**I ostatnia inspiracja to OGIEŃ, czego owocem jest tom o wymownej nazwie „Księga ognia”.

Biały Wyrak – historia niczym z Archiwum X

Pożarowisko – poznamy różnicę między „pogorzeliskiem” a „pożarowiskiem”

Czad – budzi odrazę; przysparza naprawdę wielu interpretacji; nawiązuje do pewnej baśni (podanie jej tytułu za dużo by zdradziło)

Saturnin Sektor – rewelacyjnie o ewolucji czasu; świetny dialog dwójki bohaterów; fantastyczne opisy; zajmujące wyjaśnienie tytułu

Ultima Thule – świetne umiejscowienie akcji, jednak zbyt przewidywalne zakończenie

Fałszywy alarm – czeka nas matematyczna zagwozdka

Świadek Materna – zakończenie inne niż wszystkie

Namiętność – urokliwy multisensoryczny „spacer” po Wenecji; utwór po części ku czci C.K.Norwida; odmienny od reszty – mam wrażenie, że tylko tutaj, ten jeden raz, obłęd i niepokój przegrały z pięknem miasta

ROZCZAROWUJĄ: Demon ruchu (tytułowa nowela z najgłośniejszego tomu autora); oraz uznawane za najlepsze i najbardziej rozpowszechnione nowele takie jak: W domu Sary i Na tropie, ponadto Nietykalny. Okazały się przewidywalne i mało zajmujące.

SZCZEGÓLNIE POLECAM: Spojrzenie; Dziedzina; Saturnin Sektor; Kochanka Szamoty.

WYRÓŻNIONE: Po stycznej; Smoluch; Ślepy tor; Pożarowisko; Biały Wyrak; Maszynista Grot; Płomienne gody; Problemat Czelawy
-----------------------------------------------------------------------------

Wspólnym mianownikiem tych krótkich utworów jest przede wszystkim NIEPOKÓJ, który rozbudza w nas autor; można do tego dołożyć również OBŁĘD i nieszczęście. Charakterystyczne (dla wielu utworów) są np. twarze w oknach, niespełnione marzenia, ludzkie słabości czy też pejoratywne słownictwo używane do budowania opisów. Akcja dzieje się często późnym latem – jesienią, między zmierzchem a nocą. Autor świetnie potrafi zbudować napięcie aż do samego końca, jednak zamiast podawać gotowe wyjaśnienie, zostawia czytelnika z niedopowiedzeniem i otwartą ścieżką interpretacji. Grabiński zaprasza nas do pesymistycznego świata, w którym zło czeka tylko na sposobność…

PODSUMOWUJĄC, jakość dzieł Polaka przetrwała bez szwanku 100 lat i nadal robi wrażenie. Jest to bardzo solidny i bogaty przekrój twórczości Grabińskiego – dostajemy aż 34 nowele praktycznie z każdego okresu jego działalności artystycznej. Dosłownie kilka utworów jest wyraźnie słabszych, pozostała większość jest co najmniej na dobrym poziomie, a znajdzie się też nie jedna perełka.
** Obecnie można kupić „nową” (wznowioną) książkę Grabińskiego – także zbiór noweli - pt. „Demon ruchu”. Osobiście jednak odradzam, a to z kilku powodów: wznowione wydanie ma aż o 9 utworów mniej, no i ta cena… za którą można łatwo kupić wszystkie 3 tomy Grabińskiego (porządnie wydane) i mieć wartościowy przegląd jego pisarstwa (nowele + powieści), i zostanie nam jeszcze na kawę.

„Polski Faust, przedziwnym trafem zabłąkany w nasze trzeźwe stulecie (XX w.) i na przekór wszystkim rozsądkom naszej podejrzliwej i sceptycznej epoki spisujący swoją fantastyczną opowieść o niesamowitej dziwności życia.”

Teraz już wiem, że Stefan Grabiński był chodzącą osobliwością; podobną nieco do bohaterów swoich krótkich utworów. Już w pierwszym zdaniu wstępu do tomu, Hutnikiewicz nazywa ojca polskiej literatury grozy „dziwnym pisarzem”. Za życia niedoceniany, dostrzeżony po śmierci. Tworzy on na pozór normalny, pospolity świat, który po głębszym wejrzeniu staje się coraz bardziej...