Mimo że „Serce wszystkiego, co istnieje” bez wątpienia jest książką historyczną, to odnalazłem w niej coś, co dla tego zimnego gatunku wcale typowe nie jest: wrażliwość. Wrażliwość, która pozwoliła Tomowi Clavinowi i Bobowi Drury'emu na opis tragedii, jakiego z pewnością nie powstydziłaby się literatura piękna. W dodatku potrafili ją połączyć z tak potrzebnym w tego typu lekturach obiektywizmem, dzięki czemu wyłaniający się z niej obraz dziewiętnastowiecznej amerykańskiej wojny jest zarówno kompleksowy, jak i wstrząsający.

Co dowodzi zarówno rzetelności, jak i empatii obu autorów? Wyjątkowo głęboki opis obu stron dziewiętnastowiecznej wojny między Stanami Zjednoczonymi a Indianami, która przeszła do historii jako wojna Czerwonej Chmury. Łatwo zauważyć, że odmalowywanie wspólnego portretu śmiertelnych wrogów to rzecz niebezpieczna: z jednej strony kusi pokazanie rdzennych mieszkańców kontynentu jako bezbronnych ofiar (wszak ostatecznie ich cywilizacja została zmiażdżona, a styl życia zanikł), z drugiej natomiast łatwo utożsamić się z przedstawicielami kultury zachodniej i uzasadnić jej ekspansję poprzez wykorzystanie popularnych schematów kulturowych, w których Indianin jest bezlitosnym barbarzyńcą.

Drury i Clavin unikają obu tych skrajności. Indianie bywają zimnokrwistymi mordercami – co wyobrazić sobie łatwo, bo wojna tworzy zabójców na pęczki – którzy specjalizują się w torturach i jeśli biorą jeńców, to tylko po to, aby ich męczyć przez kolejne dniu – co już zrozumieć bardzo trudno. Autorzy nie krytykują tych zachowań, bo „Nieznana historia Czerwonej Chmury, wodza Siuksów” nie jest na to odpowiednim miejscem; pisarze po prostu opisują indiańską cywilizację (nie szczędząc przy tym dowodów na to, że jej brutalność nie była kwestią rasową – wobec wrogich plemion zachowywali się dokładnie tak samo jak wobec Amerykanów). Jeśli można dostrzec w ich opisie jakieś uczucia, to krążą one raczej wokół cichego podziwu, który żywią przede wszystkim dla samego wodza Czerwonej Chmury. Dotyczy on zmysłu militarnego i umiejętności bojowych.

Fragmenty poświęcone stronie amerykańskiej także łączą w sobie wnikliwość i wrażliwość. Mimo oczywistych klęsk na froncie, Amerykanie z pewnością nie są w tej wojnie ofiarami – bywają nimi przedstawiciele ich wojsk, pojedynczy ludzie, ale nigdy nacja. Autorzy nie próbują też wymusić na własnym kraju kolejnych przeprosin za to, co działo się w XIX wieku: wojna Czerwonej Chmury pokazana jest jako konflikt, do którego musiało dojść. Analizują oczywiście jego przyczyny, ale znowu cofają się przed oceną.

„Serce wszystkiego, co istnieje” ma jeszcze jedną cechę książek historycznych, której przemilczeć nie sposób – jest lekturą ciężką i raczej nużącą. Znajdują się w niej fragmenty przyspieszające bicie serca, szczególnie te dotyczące bestialstwa, z jakim obie strony traktowały się na froncie i poza nim, ale w tekście dominują długie opisy bitew (i z całą pewnością nie są to sceny batalistyczne żywcem z najlepszej beletrystyki) i analizy ruchów wojsk. Pojawiają się elementy biograficzne, ale jest ich zaskakująco mało: czytelnik poznaje drogę Czerwonej Chmury do władzy w plemieniu (i nie dowiaduje się wiele więcej niż to, że jest mężczyzną zimnym i skrytym), a także wcześniejsze losy amerykańskich dowódców.

„Serce wszystkiego, co istnieje. Nieznana historia Czerwonej Chmury, wodza Siuksów” to pozycja stworzona dla wszystkich miłośników dziejów Stanów Zjedonocznych. Jeśli chcieliby Państwo lepiej zrozumieć przebieg jednego z wielkich amerykańskich konfliktów – starcia dwóch cywilizacji – to książka Clavina i Drury'ego będzie idealnym wyborem.

Bartek Szczyżański