Krzysztof Varga wyrusza w kolejną z niekończących się podróży przez swoją drugą ojczyznę i po raz kolejny chce podzielić się z czytelnikami tym, co widzi i co czuje na Węgrzech. A jego dar obserwacji, połączony z doskonałą znajomością kraju czardasza, sprawia, że potrafi on rozwodzić się nad zjawiskami, które niewielu w ogóle by zauważyło. Raz jest to przyrodzony Madziarom talent do wpychania w siebie kolejnych dań, innym razem wyjątkowy pomnik czy figura (ze szczególnym wskazaniem na wszelkie wizerunki Matki Boskiej), w końcu pałac czy kąpielisko. Obrazy spotykanych tylko na Węgrzech cudów mieszają się z szarością ubogich wiosek, a pisarz jedzie przez kraj ze spokojną, acz niepodważalną determinacją.

I choć nie jest „Langosz w jurcie” książką długą, liczy niewiele ponad dwieście stron, to z pewnością posiada jedną z cech tłustego węgierskiego jedzenia, które tak lubi opisywać Varga: w zbyt dużych dawkach bardzo ciężko go strawić. Wynika to z dwóch powodów. Pierwszym jest powtarzalność obrazów: kiedy jeden czy drugi pomnik staje się dla autora okazją do ucieczki w nieco odleglejszą, oryginalną refleksję, książka rzeczywiście fascynuje, ale pisarz nieczęsto pozwala sobie na ucieczkę od dosłowności. Zamiast tego musi przebijać się przez zdawkowy opis kolejnego hotelu, kolejnej szarej i biednej wioski, kolejnego kąpieliska, kolejnych kilku dań madziarskiej kuchni. Varga komponuje smaczne danie, ale odgrzewa je raz po raz i czytelnik, karmiony wciąż tym samym, w końcu musi się zbuntować.

Drugi powód tej ujawniającej się czasami ciężkostrawności „Langosza w jurcie” także powiązany jest z powtarzalnością, tym razem jednak frazy. I znowu: w omawianym reportażu pisarz potrafi wspiąć się na wyżyny swojego kunsztu, ożywić styl, ale tylko wtedy, gdy ucieka od opisywania szarości Węgier – kiedy coś przykuje jego uwagę, podnieci jego umysł. Częściej jednak Varga sam wydaje się znudzony swoją podróżą, łata zdania wypełniając je pustymi „oczywiście” i „ewentualnie”, powraca nie tylko do wcześniejszych obrazów, ale też do użytych już porównań czy metafor. Nie udowadnia to, niestety, stylistycznej zręczności, a wygląda na objaw zmęczenia dłużącą się opowieścią.

„Langosz w jurcie” to książka trudna zarówno w lekturze, jak i ocenie. Choć nie stawia czytelnika przed szczególnymi wyzwaniami intelektualnymi, to zmusza go do wysiłku przy pokonywaniu kolejnych podobnych do siebie stron. Często go za ów wysiłek wynagradza, bo Krzysztof Varga potrafi pisać z rzadko spotykaną wnikliwością, czasami, niestety, rozczarowuje. Jeśli jednak kogoś interesują Węgry i chce zobaczyć je z bardzo bliskiej perspektywy, to zakończenie trzytomowej opowieści z pewnością będzie dobrym wyborem.

Bartosz Szczyżański