Ode mnie akurat – mieszkam na południu Polski – jedzie się całkiem szybko. Po drodze przelatuje człowiek – no, przejeżdża, to jednak górzysty kraj – przez zawsze sympatyczną Słowację (i wtedy miło jest sobie przypomnieć trylogię łemkowską Maroša Krajňaka), potem wpada się na jakże przyjazne dla kierowców węgierskie autostrady (słusznie chwalił je Krzysztof Varga w swojej doskonałej trylogii madziarskiej „Gulasz z turula”, „Czardasz z mangalicą” i „Langosz w jurcie”, która niezmiernie wyostrza apetyt na ten kraj, ze szczególnym naciskiem na literaturę i kuchnię), no o potem już jest Chorwacja. W piersi wzbiera wówczas jakieś takie błogie uczucie, które z początku brać można za po prostu wakacyjną radość. Z czasem jednak nabiera się przekonania, że to musi być coś poważniejszego.

Bo Chorwacja ma coś, to coś, co wyczuwają ci, w których sercach kraj ten porusza jakąś wyjątkową strunę. Nie jest łatwo określić, co to. Do tego trzeba być pisarzem. Takie sprawy załatwić może tylko literatura.

Czytam z upodobaniem literaturę chorwacką, tak jak i bośniacką, serbską i ogólnie bałkańską. Sporo, naprawdę sporo jest w niej dobrych i bardzo dobrych rzeczy, ale jest taka jedna książka, książeczka wręcz, która stanowi dla mnie kwintesencję nadmorskiej chorwackości. Nazywa się ona „Przewodnik po wyspie” i napisał ją Senko Karuza; ukazała się w 2008 roku w Czytelniku, a spolszczyła ją Barbara Kramar.

Jeśli kiedyś wpadnie Wam ta książka w ręce – co powinno być możliwe, nie tak dawno widziałem ją na ladzie w księgarni z tanią książką – a na słowo nie chcecie mi wierzyć (ani Pawłowi Huelle, który opatrzył ją na okładce ciepłą notką), możecie ją w prosty sposób przetestować. Proponuję przeczytać drugi rozdzialik, zatytułowany „Maništra”. Wypełnia on właściwie jedną stroniczkę i lektura zajmie – no nie wiem, z minutę? Jest to opowieść o makaronie z sosem pomidorowym, który kiedyś przygotowywała nona, babcia, z zerwanych w ogrodzie pachnących pomidorów, a teraz, kiedy nony już nie ma, gotuje ów sos mama, która sama stała się babcią, i jest on nadal przepyszny, wnuki pałaszują aż im się uszy trzęsą, ale ta maništra babci była jednak, by tak rzec, jakby ciut, ciut…

No ale co ja robię najlepszego? Streszczanie krótkich próz Karuzy, które składają się na tę książeczkę, jest jak streszczanie poezji. Jest to bowiem istny poemat na cześć wyspy, konkretnie Vis, ale pasuje do wielu innych; opowieść o różnych drobiazgach, które budują życie wyspiarzy. Poemat, tak się wyraziłem, ale napisany jasną i konkretną prozą: jeśli wprawia nas w liryczne uniesienia, to nie przez jakieś zgrabne zestroje słów czy lingwistyczne figle, tylko przez bardzo konkretne obrazy i sytuacje: smaki, widoki, miejsca, klimaty. Ta książka opiera się na prostocie i stanowi coś w rodzaju pochwały zwykłego wyspiarskiego życia.

I na tym też polega jej wyjątkowa siła, bo można ją czytać w kontekście chorwacko-wyspiarskim, ale można też po prostu dostrzec w niej refleksję nad urokami zwykłości i wyciszenia. Przewodnik po wyspie to wspaniała lekcja czerpania przyjemności. Z życia i z literatury. Bo tak: jestem pewien, że pan Karuza miał ogromną przyjemność, przelewając na papier swoje wyspiarskie doświadczenia. To, że pani Kramer miała wielką satysfakcję z tłumaczenia, wiemy na pewno, bo pisze o tym w urokliwym posłowiu. I wreszcie my, czytelnicy, dostajemy w efekcie tych sto dwadzieścia stron skondensowanej czytelniczej frajdy.

Wracam do „Przewodnika po wyspie” zawsze, kiedy mogę: pomaga mi budować nastrój, gdy jestem w Chorwacji, i potęguje nostalgię, gdy nie jestem (czyli zdecydowanie częściej). Działa jak te pigułki żywieniowe w starych filmach science fiction: łyk – i masz poczucie, że zjadłeś obiad. Tutaj strona – i masz wrażenie, że jesteś nad Adriatykiem.

A Wy, P.T. Czytelnicy, macie swoje literackie kwintesencje ulubionych miejsc?