"Ludowa historia Stanów Zjednoczonych" to monumentalna, obrazoburcza, anty-establishmentowa i prowokacyjna wersja dziejów USA. Howard Zinn, idąc pod prąd dominującym typom narracji, świadomie pochylił się nad wiatrem historii, który wieje w twarz ludziom zapomnianym, zmarginalizowanym i stanowiącym co najwyżej tło dla wielkich tego świata. Szczególnie w przypadku USA takie rewolucyjne potraktowanie dumy narodowej okazało się bardzo intrygującym zabiegiem - tak na granicy herezji.

Historyk nie ukrywa, że jego praca jest wybiórcza i jednostronna. Po prostu chciał opisać historię z perspektywy tej części narodu, której się nie udaje przez pokolenia, która musi walczyć o prawa zderzając się z jawną dyskryminacją. Założył, że tym razem nie będzie pochwały liberalnej gospodarki i prężnego kapitalizmu z ich odwiecznymi beneficjentami - od plantatorów poprzez trustowych przemysłowców po współczesnych biznesmenów. Nie ma u Zinna uświęconych interpretacji zdarzeń, nie ma skupiania się na wielkiej polityce, nie ma narracji wokół mężów stanu, wielkich przełomów, wojen i typowych kamieni milowych wkuwanych na lekcjach. O Malcolmie X czy aferze Sacco&Vanzetti dostajemy więcej informacji niż o przebiegu wojny secesyjnej. Jest bieda, niesprawiedliwość, milczące tysiące więzionych, skazywanych, rozstrzeliwanych, pozbawianych resztek godności, i to od samego lądowania Kolumba na Antylach. Do serca wziął sobie Zinn zdanie: "Krzyk biedoty nie zawsze jest sprawiedliwy, lecz jeśli go nie wysłuchasz, nigdy nie będziesz wiedzieć, czym jest sprawiedliwość."

"Ludowa historia" oszałamia rozmachem umieszczonych w niej treści społecznych, przywołanym z niepamięci stopniem ludzkiego cierpienia czy zakłamaniem tych polityków, którzy w płytkiej narracji historycznej uchodzą za kryształowych. Zinn pokazuje konsekwencje decyzji politycznych, w których niziny społeczne były co najwyżej potencjalnym źródłem problemów. Od zawsze grupa bogatych i wpływowych ludzi, taki ostatni percentyl bogaczy, modelowała władzę ustawodawczą pod własne potrzeby. Demokracja często była dla nich listkiem figowym. Czasem tylko musieli reagować na wybuchy niezadowolenia z niesprawiedliwego podziału tortu dobrobytu u: Indian, Afroamerykanów, kobiet, robotników czy odmiennych ideologicznie socjalistów czy anarchistów.

Konstrukcja i główne przesłanie książki, są dość czytelne i spójne. Zinn zmodyfikował pojęcie marksistowskich klas i pokazał, jak poupychani w te szufladki ludzie radzą sobie przez wieki budowania potęgi USA. Każdy demokratyczny kraj potyka się o własne regulacje, Ameryka nie jest tu wyjątkiem. Historyk wyjątkowość historii swego kraju widzi w ogromnym rozjechaniu się ideałów, pięknych haseł na pokaz z realizacją wolności wobec zwykłych ludzi. Indianom odebrano wszystko, 'kolorowym' kazano wegetować na polu bawełny, a potem siedzieć w wydzielonych częściach autobusów, dzierżawców w świetle prawa okradano (nie znałem tych porażających faktów z 1839 - str. 279-283), strajkujących robotników mordowano, gdy nie chcieli pracować 14 godzin dziennie, a feministki i anarchistów niegodzących się na patriarchat i imperializm wsadzano do więzienia. Niemal dziwne, że na takim chaosie zbudowano największy ziemski kapitalizm.

Realizm opowieści, wobec którego czytelnik nie może pozostać obojętny, budują przywołane wypowiedzi ludzi, którzy ze strony własnego państwa doświadczyli cierpień różnej natury. Są matki synów poległych na frontach, ofiary rasizmu czy inwigilacji, bezrobotni i dzieci ulicy. Piszą petycje, analizują nieprawość, do końca trzymają się niewygodnych dla władzy przekonań. Ważną i taką syntetyczną optykę całościowego obrazu współczesnego USA, buduje przytoczona wypowiedź historyczki, która opisała kondycję swojego kraju po wojnie w Zatoce Perskiej (str. 803):

"Stany Zjednoczone potrafią niszczyć irackie autostrady, lecz nie są w stanie budować własnych, potrafią stworzyć warunki do wybuchu epidemii w Iraku, lecz nie są w stanie zaoferować opieki zdrowotnej milionom Amerykanów, potrafią ostro skrytykować Irak z powodu złego traktowania mniejszości kurdyjskiej, lecz nie są w stanie poradzić sobie z dyskryminacją na tle rasowym we własnym kraju, potrafią pozbawić wielu ludzi dachu nad głową za granicą, lecz nie są w stanie rozwiązać problemu bezdomności u siebie, potrafią utrzymać pół miliona żołnierzy bez narkotyków w ramach wojny, lecz nie chcą finansować leczenia milionów amerykańskich narkomanów […]. Przegramy tę wojnę po tym, jak ją wygraliśmy."

Dzieje Ameryki pióra Zinna to ogromna kopalnia faktów nieznanych, zapomnianych i świadomie wypieranych ze zbiorowej pamięci narodu. To przeciwwaga dla typowych podręczników pełnych bohaterstwa na frontach i w gabinetach polityków. Historyk zaburza powierzchowny odbiór dziejów, gdzie świat staje się coraz lepszy, sprawiedliwszy. Pokazuje, że tak nie jest, mimo propagandy. Wpływowe lobby finansowe i decydenci sterując istniejącymi w społeczeństwie napięciami rasowymi, ideowymi czy kulturowymi, dbają o utrzymanie status quo. Poza znanym wszystkim oportunizmem, chciwością i cynizmem władz, które na kartach historii są powszechne, pojawia się u czytelnika tej publikacji głębszy moralny kac. Lektura książki nie jest przyjemna, bo suche fakty autor wymienił na jednostkowe tragedie. Jakie szanse na dobre życie ma ktoś z nizin społecznych, czy faktycznie państwo zapewnia mu równy start? Zinn pokazuje, że taki pożądany model państwa niemal nie istnieje w praktyce.

Gorąco polecam "Ludową historię Stanów Zjednoczonych". Książka czytelnika będzie uwierała. Będzie on zły, załamany, zdumiony i zniesmaczony. Ale chyba też o takie emocje chodzi przy układaniu sobie w głowie procesów dziejowych.

"Ludowa historia Stanów Zjednoczonych" to monumentalna, obrazoburcza, anty-establishmentowa i prowokacyjna wersja dziejów USA. Howard Zinn, idąc pod prąd dominującym typom narracji, świadomie pochylił się nad wiatrem historii, który wieje w twarz ludziom zapomnianym, zmarginalizowanym i stanowiącym co najwyżej tło dla wielkich tego świata. Szczególnie w przypadku USA takie...